وكیف كان، فالأظهر هو الوجه الأول
+0 به یه ن
هر حالدا
ظاهراً بیرینجی وجهه دوزگوندور. (توپلامی چكیلر و مبیعین چكیسی‌نین تكلیكده بللی اولماسی لازم دئییل، نه حقیقی چكیسی و نه حكمی چكیسی.)
بو مسأله‌نی، «ایكی عوضین معیّن ائتمه» مسأله‌سی‌نین فرعلرینده گتیرمك بو جهتدندیر كی مظروفو مجهول قابسیز ساتماق جایزدیر. (كی نتیجه‌ده مبعین وزنی معلوم اولمور.) شهید اوّل اللمعه كتابیندا قید ائتدیگی كیمی. بلكه «الحدائق» كتابی بیرینجی وجهه‌یه قایل اولماغین نسبتینی عالملره وئریب.
نه اینكی عقد زمانی مجهول قاب اوچون معیّن مقدار استثنا ائتمك و عقدین گئریده قالان اوزرینه جاری ائتمه‌سینه توطئه ائتمك جهتیندن. (استثنا، ساتیجی‌نین حقّینی تعیین ائتمك اوچون اولورسا، عقددن سونرا اولار آما بیعین صحیحلیگی اوچون اولورسا، عقددن اوّل اولار. ظاهر بودور كی عقددن سونرا استثنا ائتمگی قبول ائدیرلر.)
محقق اردبیلی مسأله‌نین تفسیرینده بئله قید ائدیب: «مقصد بودور كی، موزونو قابی ایله بیرلیكده چكمك جایزدیر. سونرا قابین چكی مقدارینی تخمیناً اوندان استثنا ائده، ائله كی استثنا اولان مقدارین، قابین چكیسی قدر اولماسی احتمالی وئریلسین، نه آرتیق و نه اسكیك. بلكه فرقلی اولسا دا عادتاً واز كئچمه‌لی بیر مقدار اولسون. سونرا گئریده قالانین ثمنینی قابلا بیرلیكده، ساتیجی‌یا قایتارسین». بیتدی.
محقق اردبیلی‌نین سؤزونون ظاهری، بیز قید ائتدیگیمیز، بیرینجی وجهه‌دیر. چونكی محقق اردبیلی مظروفو قابلا بیرلیكده ساتماغی جایز بیلیب. [و مبیعین تكلیكده چكیسی‌نین بیلینمه‌سینی نه حقیقی و نه حكمی لازم بیلمه‌ییب.] قاب اوچون استثنا ائتمگی، ثمنی وئریلمه‌لی اولان گئریده قالانی، معیّن ائتمك اوچون قرار وئریب.
«الحدائق» كتابیندا اونا یقینلی اولماماغین معتبر اولماسیندا، اسكیكلیگی آرتیقلیغا ملحق ائدنلرین ردّینده (آلتی نظردن بیر دئییردی: استثنا ایكی شرطله صحیحدیر: بیری تاجرلر آراسیندا متعارف اولسون و بیریده آرتیق اولماغا یقین اولماسین. بیر آیری نظرده دئدی: بایاقكیندا آرتیقلیقدان علاوه اسكیكلیگه‌ده یقین اولماسین.) دئییب: « استثنا مشتری‌نین حقّیدیر. چونكی مثلاً مشتری بو قابلاردا یوز باتمان یاغ آلیب. نتیجه‌ده یالنیز یوز باتمانین قیمتینی اؤده‌مه‌لیدیر. او ائلیه بیلر بو چكیدن، قابلارا دوشن چكینی، ساقط و استثنا ائتسین». بیتدی.
بو سؤز (الحدائقین سؤزو) هرچند بیزیم مسأله تحریرینده، قریب بیلدیگیمیزی تأیید ائدیر، (بیز بئله دئییردیك: استثنا، حقّ تعیینی اوچوندور.) آما ایكی اشكالی وار: 1. استثنانی مشتری حقّی اوچون قرار وئریب. 2. ووردوغو مثال دوزگون دئییل.
مشتری بو قابلاردا یوز باتمان یاغ آلماییب. بونو بیله‌رك كی قابلارداكی یاغ یوز باتمان دئییل بو سؤزو دانیشماق لغودیر. بلكه، مبیع بو قابلارین ایچینده‌كی یاغلاردیر كی قابلارلا بیرلیكده یوز باتمان ائلیر.
هامیسینی معیّن بیر قیمته ساتیرسا، استثنا ائتمك لازم دئییل و مشتری‌نین‌ده حقّی یوخدور. آما تسعیرله (چكی حسابی قیمت قویما) ساتیرسا مثلاً بئله دئیه: هر باتمانین فلان قیمته ساتیرام. بئله اولورسا ساتیجی‌نین مشتری‌نین وئردیگی ثمندن نه قدرینه مستحق اولماسی بللی اولماق اوچون، استثنا لازم اولار. بس نه جور اولار كی مشتری یوز باتمانین ثمنینی وئرمه‌لی اولسون. جناب محدّثین «الحدائق»ده دئدیگی كیمی.
دئدیكلریمیزدن آشكار اولدو كی: چكی ایله ساتیلان مبیعدن، خارج اولان قابین چكیسینی تخمینله استثنا ائتمك، یالنیز ساتیجی‌نین حقّنی تعیین ائتمكدن اؤترودور مشتری‌نین یوخ.
وكیف كان، فالأظهر هو الوجه الأول، فیكون دخول هذه المسألة فی فروع مسألة تعیین العوضین من حیث تجویز بیع المظروف بدون ظرفه المجهول - كما عنون المسألة بذلك فی اللمعة ، بل نسبه فی الحدائق إلیهم - لا من حیث إندار مقدار معین للظرف المجهول وقت العقد، والتواطؤ على إیقاع العقد على الباقی بعد الإندار.
وذكر المحقق الأردبیلی رحمه الله فی تفسیر عنوان المسألة: أن المراد أنه یجوز بیع الموزون بأن یوزن مع ظرفه ثم یسقط من المجموع مقدار الظرف تخمینا بحیث یحتمل كونه مقدار الظرف لا أزید ولا أنقص، بل
وإن تفاوت لا یكون إلا بشئ یسیر یتساهل به عادة، ثم دفع ثمن الباقی مع الظرف إلى البائع، انتهى.
فظاهره الوجه الأول الذی ذكرنا، حیث جوز البیع بمجرد وزن المظروف مع الظرف، وجعل الإندار لأجل تعیین الباقی الذی یجب علیه دفع ثمنه.
وفی الحدائق - فی مقام الرد على من ألحق النقیصة بالزیادة فی اعتبار عدم العلم بها - قال: إن الإندار حق للمشتری، لأنه قد اشترى - مثلا - مائة من من السمن فی هذه الظروف، فالواجب قیمة المائة المذكورة، وله إسقاط ما یقابل الظروف من هذا الوزن، انتهى.
وهذا الكلام وإن كان مؤیدا لما استقربناه فی تحریر المسألة، إلا أن جعل الإندار حقا للمشتری والتمثیل بما ذكره لا یخلو عن نظر،فإن المشتری لم یشتر مائة من من السمن فی هذه الظروف، لأن التعبیر بهذا مع العلم بعدم كون ما فی هذه الظروف مائة من لغو، بل المبیع فی الحقیقة ما فی هذه الظروف التی هی مع المظروف مائة من، فإن باعه بثمن معین فلا حاجة إلى الإندار، ولا حق للمشتری.
وإن اشتراه على وجه التسعیر بقوله: " كل من بكذا " فالإندار: إنما یحتاج إلیه لتعیین
ما یستحقه البائع على المشتری من الثمن، فكیف یكون الواجب قیمة المائة كما ذكره المحدث؟!وقد علم مما ذكرنا: أن الإندار - الذی هو عبارة عن تخمین الظرف الخارج عن المبیع بوزن - إنما هو لتعیین حق البائع، ولیس حقا للمشتری.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي