آما بو باره‌ده خبرلر:

اونلاردان حنّانین موثّقه‌سی‌دیر. حنان دئییر زیتون یاغی ساتان «معمّر» امام صادقه (ع) دئدی: «بیز زیتون یاغینی تولوغوندا آلیریق. تولوقلارین یئری اوچون بیر آز اسكیك حسابلاییرلار». امام بویوردو: «بعضاً آرتیق و بعضاً اسكیك اولورسا عیبی یوخدور. آما همیشه اسكیك اولماییب آرتیق اولورسا اونا یاخین گئتمه».

دئییلیب: (صاحب جواهر دئییب:) «بو روایتین ظاهری بونا دلالت ائلیر كی راضیلاشماغین اعتباری یوخدور».

[صاحب جواهرین جوابیندا] دئییریك: «سؤالدا فرض اولونان راضیلاشماقدیر. حسابلایان یا ساتیجیدیر و یا اونون وكیلیدیر اونلار دا مختاردیلار. اونون نفعینه حسابلانان‌دا مشتریدیر. تحقیق بوردادیر. سؤالین موردی، تولوقلارین پولسوز و یا تولوقلارا اویغون پوللا مشتری‌یه قالماقلا و یا تولوقلاری چكمه‌دن ساتیجی‌یا قایتارماسی ایله، استثنانین صحیحلیگیدیر. (هر ایكی طرف بوندان راضیدیلار.)

ایكی طرفین اوندان راضیلیغیندان فراغت تاپاندان سونرا، سؤال بونلارین هامیسی‌نین صحیح‌لیگیندندیر. [امام كی بویوردو عیبی یوخدور، بونلارین هامیسینی دئییر.]

بو خبرده (عیبی یوخدا) هئچ اطلاق یوخدور كی عمومیّت تاپیب راضیلیغین اولمادیغی صورته‌ده شامل اولسون. بونو تأیید ائدن امامین بو سؤزودور: «آرتیقلیغینا یقینین اولورسا اونا یاخین گئتمه». اوندان نهی ائله‌ماغین معناسی بو دئییل كی، راضی اولماسان مرتكب اولما. [بلكه دئییر كی راضیلیغین‌دا اولورسا مرتكب اولما.] دوشون گینن. (بو روایتده راضیلیق فرض اولونوب نتیجه‌ده راضیلیغی قید ائدن روایتله معارضه‌سی یوخدور.)

ایندی كی راضیلیق فرض اولوندو، بو روایت راضیلیق قید اولان روایتله، معارضه ائتمیر.

[راضیلیغی معتبر ائدن روایتلرین بیری] ابی حمزه‌نین روایتیدیر. دئییر ائشیتدیم، یاغچی معمّر امام صادقدن (ع) سوروشدو: « سنه قربان اولوم، بیز زیتون یاغی و یاغ قابلارینی استثنا ائدیریك. هر قاب اوچون فلان مقدار رطل. بعضاً آرتیق اولور و بعضاً اسكیك اولور». امام بویوردو: «بو استثنا سیزین راضیلیغیزلا اولورسا عیبی یوخدور».

بو خبرده‌كی شرط بونا اشاره ائدیر كی سیزین راضیلیغیز كفایت ائدر. یعنی بو ایشده شرعاً جایزلیك اقتضاسی وار و استثنا اوچون شرعاً مانع یوخدور. و راضیلیق بیر شئیدن آسیلی اولمایان تامّه سببین اوخشاریدیر. (سببین سون جزءیدیر، تامّه سبب دئییل.)

علی بن جعفرین خبری راضیلیغی شرط ائتمكده بونا تایدیر. او، خبری لاپ یاخین اسنادلا قارداشی امام موسی‌دن (ع) نقل ائدیب. بیر كیشی قالین چووالدا و نازیك چووالدا موزون امتعه ساتیر. دئییر: «چووالا بیر رطل و یا اوندان آرتیق استثنا ائله. سیزجه بو بیع حلالدیر؟» امام بویوردو: «راضی اولسالار قالین چوواللارین و نازیك چوواللارین چكیسی بیلینمه‌دیگی تقدیرده عیبی یوخدو».

وأما الأخبار: فمنها

موثقة حنان

قال: " سمعت معمر الزیات قال لأبی عبد الله علیه السلام: إنا نشتری الزیت فی زقاقه، فیحسب لنا النقصان لمكان الزقاق؟ فقال له: إن كان یزید وینقص فلا بأس، وإن كان یزید ولا ینقص فلا تقربه ".

قیل: وظاهره عدم اعتبار التراضی.

أقول: المفروض فی السؤال هو التراضی، لأن الحاسب هو البائع أو وكیله وهما مختاران، والمحسوب له هو المشتری.

والتحقیق: أن مورد السؤال صحة الإندار مع إبقاء الزقاق للمشتری بلا ثمن أو بثمن مغایر للمظروف، أو مع ردها إلى البائع من دون وزن لها، فإن السؤال عن صحة جمیع  ذلك بعد الفراغ عن تراضی المتبایعین علیه، فلا إطلاق فیه یعم صورة عدم التراضی.

ویؤیده النهی عن ارتكابه مع العلم بالزیادة، فإن النهی عنه لیس عن  ارتكابه

بغیر تراض، فافهم.

فحینئذ لا یعارضها ما دل على صحة ذلك مع التراضی، مثل

روایة علی بن أبی حمزة،

قال: " سمعت معمر الزیات یسأل أبا عبد الله علیه السلام، قال: جعلت فداك! نطرح ظروف السمن والزیت كل ظرف كذا وكذا رطلا فربما زاد وربما نقص؟ قال: إذا كان ذلك عن تراض منكم فلا بأس ".

فإن الشرط فیه مسوق لبیان كفایة التراضی فی ذلك وعدم المانعمنه شرعا، فیشبه التراضی العلة التامة الغیر المتوقفة على شئ.

ونحوه اشتراط التراضی فی

خبر علی بن جعفر

المحكی عن قرب الإسناد عن أخیه موسى علیه السلام: " عن الرجل یشتری المتاع وزنا فی الناسیة والجوالق، فیقول: ادفع للناسیة رطلا أو أكثر من ذلك، أیحل ذلك البیع؟ قال: إذا لم یعلم وزن الناسیة والجوالق فلا بأس إذا تراضیا ".