سونرا، بیرینجی روایتده، كی امام بویوروردو «آرتیق و یا اسكیك اولاندا»

1. اولا بیلسین اوندان نظرده توتدوغو، بو معامله‌ده استثنا اولانین آرتیق و اسكیك اولماسی اولسون. یعنی استثنا اولانین مقداری تولوقلارین چكیسیندن آرتیق اولسون و یا اوندان اسكیك اولسون.

2. یا دا بو معنادا كی: بعضی تولوقلاردا آرتیق اولسون و بعضی تولوقلاردا اسكیك اولسون.

3. یا دا اولا بیلسین بئله نظرده توتولوب: بو جور معامله‌لرده نوعاً استثنا اولاندان آرتیق اولسون و یا اسكیك. ائله كی، بعضی معامله‌لرده استثنا اولان تولوقلاردان آرتیق اولور و بعضیسینده اسكیك اولور.

شیخ طوسی «النهایه» كتابیندا بو سون نظری دوزگون بیلیب. شیخ طوسی بئله اعتبار ائدیب: قابلارا استثنا اولان مقدار بعضی معامله‌لرده آرتیق اولسون و بعضی معامله‌لرده اسكیك اولسون.

ابن حمزه «الوسیله» كتابیندا دا شیخ طوسی‌یه تای سون نظری دوزگون بیلیب.

بیرینجی نظرین دوزگونلویونه، «یزید» (آرتیق) و «ینقص» (اسكیگین) ضمیری‌نین، تولوقلارین یئرینه حساب اولان، ناقصلیگین هامیسینا قاییتماسی شاهدچیلیك ائدیر.

ایكینجی نظرین دوزگونلویونه‌ده، «النقیصه» نین «واو»لا «الزیاده»یه عطف ائدیلمه‌سی شاهدچیلیك ائدیر. بو بوندان ظاهردیر كی عطف اونلارین اؤزو جمع اولور نه اینكی احتماللاری اولسون.

و اوچونجو نظرین دوزگونلویونه‌، بعضی روایتلرده اولان مطلب شاهدچیلیك ائدیر. روایتلرده بئله گلیر: بعضاً گمی اهلیندن طعام آلینیر. [و قابی اوچون بیر مقدار استثنا ائدیلیر.] سونرا [آیری آیری چكنده، گؤرونور استثنا اولان، قابلارین چكیسیندن] آرتیق ایدی. ایمام بلئه سوروشدو: «اولوب كی بعضاً ده اسكیك اولسون؟» دئدیم: «بلی بعضاً ده اسكیك گلر». بویوردو: «اسكیك اولاندا سیزه قایتارارلار؟» (مثلاً قابلار 120 كیلو اولور آما اونلار 100 كیلو استثنا ائدیبلر. سونرا سیزه 20 كیلونو قایتارارلار؟) دئدیم: «یوخ». بویوردو: «عیبی یوخدور».

ثم إن قوله: " إن كان یزید وینقص " فی الروایة الاولى، یحتمل أن یراد به: الزیادة والنقیصة فی هذا المقدار المندر فی شخص المعاملة، بمعنى زیادة مجموع ما اندر لمجموع الزقاق أو نقصانه عنه.

أو بمعنى: أنه یزید فی بعض الزقاق، وینقص  فی بعض آخر.

وأن یراد به: الزیادة والنقیصة فی نوع المقدار المندر فی نوع هذه المعاملة بحیث قد یتفق فی بعض المعاملات الزیادة وفی بعض اخرى النقیصة.

وهذا هو الذی فهمه فی النهایة  حیث اعتبر أن یكون ما یندر للظروف مما یزید تارة وینقص اخرى، ونحوه فی الوسیلة.

ویشهد للاحتمال الأول رجوع ضمیر " یزید " و " ینقص " إلى مجموع النقصان المحسوب لمكان الزقاق، وللثانی عطف النقیصة على الزیادة بالواو الظاهر فی اجتماع نفس المتعاطفین لا احتمالهما، وللثالث ما ورد فی بعض الروایات: " من أنه ربما یشتری الطعام من أهل السفینة ثم یكیله فیزید؟ قال علیه السلام: وربما نقص؟ قلت: وربما نقص.

قال: فإذا نقص ردوا علیكم؟ قلت: لا.

قال: لا بأس ".