نتیجه‌ده روایتین معناسی [اوچونجو احتماللا] بو اولار: سیزه بیر سئری آرتیق حسابلاسالار و بیر سئری اسكیك، حسابلادیقلاری‌نین عیبی یوخدور. هر نه چاتیرسا چاتسین. آما همیشه آرتیق اولورسا جایز دئییل. یوخسا آشاغیداكی یوللارلا حل اولونسون:

الف: ساتیجی هبه ائده و نئچه كیلوسونو باغیشلایا. (هبه، خارجی عینده اولار.)

ب: ساتیجی ثمنین بیر بؤلوموندن برائت ائده و دئیه كی ایسته‌میرم. (ابراء، بورج و دینده اولار.)

ج: ایكی طرفین راضیلاشماسی ایله. بو تقدیرده كی بیرینجی نظری راضیلیقدان آسیلی بیلمه‌یك. (دئیَك كی اوردا استثنا ائدن ساتیجی و یا وكیلی دئییلدی بلكه) استثنا ائدن، عادت اوزو ایله یاغ مالكی‌نین خبری اولمادان، دلّال ایدی.

هر حالدا (هر احتمال وئریلسه ده)

نظره گلیر كی متأخرلر ایچینده مشهور اولان، آرتیق-اسكیك اولماسی‌نین احتمالی اولان مقداری، استثنا ائتمك اولار. چونكی اصل بئله‌دیر كی: «مبیع اوندان آرتیق دئییل و ساتیجی مشتری‌نین ثمندن اونا وئردیگیندن آرتیغا استحقاقی یوخدور». (20 كیلوجن بیر قوتودا آلما آلیریق. قوتوسونا ایكی كیلو چیخیریق. شك ائسك كی مبیع 18 كیلودور و یا آرتیق. اصل بودور كی مبیع 18 كیلودان آرتیق دئییل.) لاكن حال آشكار اولاندان سونرا، اصله عمل ائتمك، اونلارین حقّلرینی آرادان آپارماز. (یعنی سونرا چكیب گؤرسه‌لر اویان-بویاندیر حقّلرینی آلا بیلرلر.)

آما آرتیق-اسكیكلیگه یقین اولان حاللاردا، [بو آرتیق-اسكیكلیگی] اقتضا ائدن بیر عادت اولورسا، اونلارین بو عادته یقینلری اولدوغوندا، بیع اونون اوزرینده واقع اولار. (اونلارین ایكی شئیه یقینلری وار:1. استثنا ائتدیكلری‌نین حقیقی چكیدن آزلیغینا و یا چوخلوغونا. 2. بئله استثنا ائتمگین مرسوم بیر عادتین اولدوغونا.)

اولا بیلسین ایكی طرفین عادتی بیلمكلرینه مقیّد اولونماماسی، عادته جهلین اولماسی و یا عادتین اولماماسی، تقدیرده استثنا ائتمك جایز اولماسین مگر راضیلیقلا كی بو راضیلیق تأثیرینده حقّ، حقّ مالكیندن ساقط اولسون. بو راضیلاشما دا ایكی جور اولار:

الف: عقدین متنینده اونا توطئه ائده‌لر مثلاً دئیه‌لر: «بو قابلارین ایچینده‌كیلری هر رطلینی بیر درهمه سنه ساتدیم. بو شرطله كی هر قابا فلان رطل مقداری، استثنا اولسون». بو، حقیقتده قارشی طرفه هبه‌دیر.

ب: ذمه‌دن ساقط ائتمكه و یا عینی هبه ائتمكله، عقددن سونرا راضیلاشالار.

نصّلردن قطع-ی-نظر ائتمكله بونلار، نظرلرین هامیسیدیر.

آما نصّلری ملاحظه ائتمكله:

گووونیلیر روایت بایاق قید اولان حنّانین روایتیدیر. او روایتین نئچه ظاهری وار:

الف: بیر شئیین رسم و عادت اولماسی معتبردیر. بو ظهورو بوردان چیخاردیریق كی خاص مقدارین متعارف اولماسی اوندان ظاهر اولور.

ب: یقین اولا كی استثنا اولان مقدار، گؤز یوممالی میقداردان آرتیق دئییل. مظروفون هامیسینا گؤره، قابلارا استثنا اولان، گؤز یوممالی مقداردان چوخ اولمایا. (مثلاً 100 كیلولوق بوغدا ساتیریق و قابلارینا 3 كیلو استثنا ائدیریك. بو اوچ كیلونون، قابلارین حقیقی چكیسیندن چوخ اولماسینا، گؤز یومماق اولار.)

دئیه‌سن شیخ «النهایه» كتابیندا روایتدن بونو آنلاییب. اؤز مئتودو كیمی او كتابدا اونون مضمونونو تعبیر ائدیب. (شیخ طوسی‌نین مئتودو بئله ایدی كی كتابلاریندا بیر روایته اشاره ائتسه ایدی اونون متنینی عیناً نقل ائدر و یا متنینه یاخین یازاردی.) روایتین ظاهری استثنانین جایز بیلمه‌سیدیر واقعاً.

فیكون معنى الروایة: أنه إذا كان الذی یحسب لكم  زائدا مرة وناقصا اخرى، فلا بأس بما یحسب وإن بلغ ما بلغ، وإن زاد دائما، فلا یجوز إلا بهبة أو إبراء من الثمن أو مع التراضی، بناء على عدمتوقف الشق الأول علیه، ووقوع المحاسبة من السمسار بمقتضى العادة من غیر اطلاع صاحب الزیت.

وكیف كان، فالذی یقوى فی النظر، هو المشهور بین المتأخرین:

من جواز إندار ما یحتمل الزیادة والنقیصة، لأصالة عدم زیادة المبیع علیه وعدم استحقاق البائع أزید مما یعطیه المشتری من الثمن.

لكن العمل بالأصل لا یوجب ذهاب حق أحدهما عند انكشاف الحال.

وأما مع العلم بالزیادة أو النقیصة، فإن كان هنا عادة تقتضیه، كان العقد واقعا علیها مع علم المتبایعین بها.

ولعله مراد من لم یقید بالعلم.

ومع الجهل بها أو عدمها فلا یجوز إلا مع التراضی لسقوط حق من له الحق، سواء تواطئا على ذلك فی متن العقد، بأن قال: " بعتك ما فی هذه الظروف كل رطل بدرهم على أن یسقط لكل ظرف كذا " فهو هبة له، أو تراضیا علیه بعده بإسقاط من الذمة أو هبة للعین.

هذا كله مع قطع النظر عن النصوص، وأما مع ملاحظتها