هر حالدا فضولی بئیعینی ایكی یول ایله بو حدیثدن خاریج ائتمكده لابودّ اولورق. 1. یا فضولی بئیعینی صحیح ائدن دلیللر واسیطه‌سیله 2. و یا بئیعی باطیل ائدن نهیین طلبینی، ساتیجی اوچون صحیح اولمادیغینا حمل ائتمكله. اؤزو اوچون ساتماغی نظرده توتورسا. (فضولی بئیع بو حدیثه اساساً ساتان اوچون صحیح دئییل.)

هر حالدا ایندی اولدوغوموز موضوع اوچون بو خبرله ایستیدلال ائتمگی ویجهه‌لندیرمك مومكوندور. (یعنی هر كس بیر مالی اونا تام سلطنتی اولمادان ساتیرسا، بئیعی صحیح دئییل.)

 بو حدیثه ایراد ائدیبلر. ایراد ائدنلر بئله ایدعا ائدیرلر: بو حدیثدن نظرده توتولان، او زامانلار راییج اولان بیر رسمه ایشاره ائدیر. جماعت مالیك اولمادیغی شئیی ساتیب سونرا اونو صاحیبیندن اؤزلرینه آلیب موشتری‌یه تحویل وئرردیلر.

بو ایراد بوجور دفع اولار: بو خبرین بو موریده مخصوص اولماسینا شاهید یوخدور. بو حدیثی ایچَرَن روایتلرده‌ده اونون بو موریده مخصوص اولماسینا ایشاره اولونماییب. (بو حدیث بعضی آیری روایتلرده‌ده نقل اولوب)

بلی، اولا بیلر بئله دئییله: بو حدیثین و بلكه بوندان اوّلكی حدیثین‌ده نهایت دلالتلری بئیعین فاسید (ناقیص) اولماسیدیر. بو معنادا كی بو بئیع نظرده توتولانین حیاتا كئچیریلمه‌سینه تام سبب ساییلا بیلمز. نتیجه‌ده بئیعین، غرر خصوصیّتی‌نین قالدیریلماسی شرطیله و اونا سلطنت تاپماغی ایله صحیح اولماسی‌نین مونافاتی یوخدور. (بئیع تماماً باطیل اولمایا و غرر سببلری‌نین قالدیریلماسینا موراعات اولا.)

اگر ایكی نبَوی حدیثین، بئیعین فاسیدلیگینه ظاهیر اولماسیندا ایصرار ائتسن، (اوندان باشقاسیندان ایبا ائده‌سن) و موراعات اولماسینا مونافاتلی اولاراق، عقدین تماماً باطیل اولماسی معناسیندا ظاهیر اولماسینا تأكید ائدرسنسه، ایكی ایشدن بیری اولاجاق: 1. بو ظاهیرین خیلافینا عمل ائدیب دئیَك: تماماً باطیل اولماق نظرده توتولماییب. 2. و یا دئیَك تماماً باطیل اولماق نظرده توتولوب آما نئچه یئرده تخصیص یئییب. تخصیص اولان یئرلر بونلاردیر: 1. رهینه‌نین ساتماسی. 2. ساتماقدان سونرا مالیك اولونان شئیین ساتماسی. 3. عمدی جنایته مورتكیب اولان قولون ساتماسی. 4. قوللوغا گؤره، عاغیلسیزلیغا گؤره و ایفلاسا گؤره محجور اولان شخصین ساتماغی.

بونلاردا ساتیجی‌نین شرعاً تسلیمه گوجو یوخدور و تخصیص اولماقلارینا دا روجحان یوخدور. بو دورومدا تسلیمه گوج اولمایان بئیعلرین هامیسی‌نین _اونا ال چاتما اومیدی اولماق شرطی ایله_ لازیم اولمالارینا مانع یوخدور. اونون فایدا وئریجیلیگی فووتا گئتمه‌میش مودّت داخیلینده. (بو بئیعلر تسلیمه گوج تاپماقلا موراعات اولسونلار.)

شهید «لمعة» كیتابیندا ایتمیش بیر شئیین و قاچاق اولمایان آما قوللوغونو دانان قولون (قول اولدوغونو دانیر)، تسلیم ایمكانینی موراعات ائتمكله بئعیلری‌نین جاییزلیگینه تصریح ائدیب. علامه‌ ده «تذكرة» كیتابیندا همن سؤزو احتیمال وئریب.

(نظره گلیر كی بونلاردان بئله ظاهیر اولدو: تسلیم گوجو اولمایان بئیعلر تسلیمی موراعات ائتمكله جاییز اولورلار. آما شئیخ انصاری دئییر:)

لاكین اینصاف بودور كی فقیهلرین سؤزلری‌نین ظاهیری، اونلارین هامیسی‌نین غررلی بئیعین باطیللیگینه قرار وئرمكلریدیر.( بو مسأله‌ده ایجماعلاری وار.) اونون، بوتونلوكده تأثیرسیز اولدوغو معنادا. «الایضاح» كیتابیندا بونا تصریح اولان كیمی.

 هر حالدا تسلیمه گوجون چاتماسینی مؤعتبر بیلمكده، قئید اولان نَبَوی حدیثه ال آتماغین ایشكالی یوخدور. آما بو نَبَوی حدیث ایدعا اولاندان اخصّدیر. (ایدعا اولان اعمّدیر و بو اوندان اخصدیر. حدیث، صحیح و یا تهلوكه‌ اولماسیندا جهل اولان یئرلره ایشاره ائدیر.) چونكی دریادا و اونا اوخشارلاردا باتمیش و چیخارماسی عادتاً ایمكانسیز اولانلار كیمی، تسلیمی مومكون اولمایانلارین بئیعینده جهل یوخدور. چونكی جهل، ضعیف‌ده اولسا ساغلام قالماق احتیمالی اولان زامان ایطلاق اولور. لاكین بو موریدده باطیللیگینه ایستیدلال ائتمكده، سفیهلیگین لازیم گلمه‌سی كیفایت ائدر. (یعنی بئله موعامیله‌نی ائله‌مك آدامین سفیه اولماسینی لازیم گتیریر.) بئله بیر مالین قارشیلیغیندا ثمنی یئمك «اكل مال بالباطل» یعنی مالی باطیل قارشیلیغیندا یئمك ساییلار. بلكه مولك اولسا دا عؤرفاً مال ساییلماز. نتیجه‌ده [موسلمان قول اولورسا] آزاد ائتمه‌سی صحیحدیر، اونا بیر گون ال چاتیلسا مالیكینكی ساییلار. بئله اولماسی (كی بیر گون تاپیلسا مالیكین اولاجاق) عؤرفاً مال ساییلمادیغی ایله مونافاتی یوخدور. بونا گؤره مشهورا اساساً، غاصیب بوتون قیمتینی مالیكه قایتارمالیدیر و اوسته‌لیك عئین مالیكین مولكیّتینده قالیر. (بیر نفرین اوزوگونو آلیب دنیزه آتارلارسا غاصیب اوزوگون پولونو اوزوك صاحیبینه وئرمه‌لیدیر و اوزك تاپیلیرسا یئنه صاحیبی‌نینكی اولار.)

سونرا، بو شرطه (بئیعین صحیحلیگینه تسلیمه گوج اولمالیدیر.) آیری ویجهه‌لرله‌ده ایستیدلال ائدیبلر. او ویجهه‌لرین بیری پیغمبردن (ص) بو مشهور حدیثدیر. او حضرت بویوروب: «لا تبع ما لیس عندك» یعنی «نزدینده اولمایان شئیی ساتما.» بونا اساسلاناراق كی «نزدینده اولسون»دان نظرده توتدوغو، مبیعین حاضیر اولماسی دئییل. چونكی غاییب و سلفین (سلف اؤندن ساتیش معناسیندادیر.) ساتماسی ایجماع اولاراق جاییزدیر. حضرتین بو سؤزو كینایه‌دیر؛ نه یالنیز مولكیّتدن چونكی بئله اولسایدی سؤزونو بئله دئمه‌لیدی: «لا تبع ما لیس لك». و [كینایه‌دیر] نه یالنیز مالا تسلّوطلی اولماق و تسلیمه گوجون چاتماسیندان، چونكی بئله اولسایدی شیعه و سونّی‌نین آشاغیداكی مسأله‌ده بو حدیثه ال آتماقلاری ایله مونافاتی اولاردی. شیعه‌ و سونّی بو حدیثه ایستیناداً اؤزگه‌نین موشخص مالی‌نین ساتیب سونرا اونو مالیكیندن آلماسینی غیری جاییز بیلیبلر. اؤزللیكه اونون ساتماسیندا وكیل اولدوقلاری زامان، حتّا اگر اؤزونه‌ ساتماغا وكیل اولورسا. (مثلاً فرش صاحیبی فرشینی ساتماغا بیر نفری وكیل ائدیر و دئییر اؤزونه‌ده ساتا بیلرسن. طرفه یاخشی موشتری راست گلیر و فرشی اؤز طرفیندن اونا ساتیر _بیر حالداكی هله اؤزونه آلماییب_ سونرا قاییدیب وكالت طریقی ایله فرشی اؤزونه ساتیب موشتری‌یه تسلیم ائدیر.)

بو وضعیّتده تسلّوط و تسلیم ائتمگه گوج واردیر (هم وكیلدیر و هم فرش اونا تاپیشیریلیب) اوسته‌لیك فقیه‌لرین یانیندا دا روایتین‌ده موریدیدیر آما ایشكاللیدیر. (نتیجه‌ده یالنیز سلطنت نظرده توتولماییب.) نتیجه‌ده بللی اولدو كی پیغمبرین (ص) سؤزو تام و فعلیّت سلطنتدن كینایه‌دیر. ائله بیر سلطنت كی مولكیّت‌ده اونون ایچینده‌دیر و اونا، سلطنت‌ده وار اوراجن كی غاییب‌ده اولورسا ائله بیل اونون یانیندادیر.

سونرا، جناب صدوقون «معانی‌الاخبار» كیتابیندان نقل اولوب كی او جناب جاهیلیّت دؤورونده بعضی موعامیله‌لرین باطیللیك سببینی غرر بیلیب. او موعامیله‌لر بونلاردیر: 1. «منابذه» آتیشماق معناسیندا. (مثلاً ساتیجی/آلیجی هر هانسی پارچانی موشتری‌یه/آلیجی‌یا طرف آتسایدی او، مبیع اولاردی.) 2. «ملامسه» لمس ائتمك معناسینا (آلیجی و یا ساتیجی بیر شئیی لمس ائتسه‌ایدلر او، مبیع اولاردی.) 3. «حصاة» آغاج و یا داشلا وورماق معناسیندا. (موشتری و یا آلیجی مثلاً قویونو داشلا وورسایدیلار او، مبیع اولاردی.)

[شئیخ انصاری دئییر:] بونونلا بئله كی اونلارین بعضیسینده [بلكه هئچ بیرینده] جهل یوخدور. مثلاً «منابذه»‌نی آشاغیداكی كیمی ایضاح ائتسك جهل یوخدور و بئیع واجیب و لازیم اولور: موعامیله‌نین ایكی طرفدن بیری قارشی طرفه دئییر: او پارچانی منه آت و یا بو پارچانی سنه آتدیم.

و یا «حصاة» بئیعینده آشاغیداكی كیمی دئییلسه بئیع لازیم و صحیح اولار: او قویونا داش وورلاندا بیع لازیم اولسون. (شئیخ انصاری بو موعامیله‌لرده حیاتا كئچیریلن عمللری عقدین صیغه‌سی حسابلاییب. مثلاً آتماغی ایجاب و توتماغی قبول یئرینه قویوب. بئله‌لیكله اوّل تعیین اولور سونرا بئیع حیاتا كئچیریلیر.)

شاید جهلی ایچَرن آیری بیر ویجهه اولسون. آللاه بیلیر. (ایشاره ائدیر بونا: تعییندن اوّل صیغه اوخونا و سونرا او اوچ یولون بیری ایله مبیع بللی اولا.)

شهیدین بعضی سؤزلرینه ایشكالیمیز وار. «شرح الارشاد»دا یازدیغی سؤزه ایشكال ائتدیگیمیز كیمی. شهید اوّل «شرح‌الارشاد» كیتابیندا ثمنین تعیین ائتمكله موعیّن اولونماسی مسأله‌سینده شیعه‌نین اونو قبول ائتمه‌سینی دئییر. (مثلاً بیر نفر دئیه: جیبیمده‌كی پوللارین قارشیلیغیندا بو امتیعه‌نی آلیرام.) موخالیف اولان سونّت اهلی دئییر: اوجور تعیین ائتمك غرر لازیم گتیرر و نهی اولونموشدور. (هاردان بللی بو پوللار سالیم قالا و یا اصلاً اوغورلوق پول و یا اؤزگه‌نین پولو اولمایا؟)

بو سؤزون صوغراسی «اولا بیلر اصلاً جیبینده پول اولمایا و یا اؤزگه‌نین اولسون». نتیجه‌ده بئیع فسخ اولار. آما بو سؤزون كوبراسی (هر بیر شئیده غرر اولورسا باطیل اولمالیدیر.) بللیدیر كی غرر اولان یئرده بئیع باطیل اولار. شهید سؤزو بورا چاتدیریر: بیز صوغرانی منع ائدیریك.(بوردا غرر یوخدور كی هله آیری سؤزه یئر قالا.) غرر عؤرفاً اوزاق گزمه‌لی بیر احتیمالدیر. ائله كی اوزاق گزمه‌دیگینده جماعت اونو دانلایا. سونّی عالیملر قئید ائدن مسأله‌لر هئچ كسین فیكرینده گلمز. [كی بو جیبده‌كی پول اؤزگه‌نین اولسون و یا اصلاً اولماسین.] هله قالسین كی اونو دانلایالار. (نتیجه‌ده بئیع صحیحدیر و تعیین واسیطه‌سی ایله تعیّون تاپار.) بیتدی.

بو سؤز (غرر ائله بیر شئیدیر كی اینسان اوندان اوزاق دورماسا جماعت اونو دانلار.) بونو طلب ائلیر كی قاچاق قولو و یا تاپیلماسینا اومید اولان ایتمیش بیر شئیین اوجوز آلینماسی غرر اولماسین چونكی عاقیللر كولّی منفعتین اومیدینی آز ضرردن اوستون توتارلار. هابئله قیزیل ایله میس آراسینا شكّیلی شئیی میس قیمتینه آلماقدا. معروفون نظرینه اساساً كی بیر شئیین غررلی اولماسی اونون خصوصیّتلری اوزرینده جهلین اولماسینا گؤره‌دیر. و هابئله میقداری بللی اولمایان بیر شئیی اونون یقینلی میقداری‌نین قیمتینه آلماق. (مثلاً میقداری بللی اولمایان بیر میقدار بوغدانی بیر كیلوسونون پولونا آلیریق آما یقینیمیز وار كی هئچ اولماسا بیر كیلو اولار.) بونلارین هامیسی عاقیللر نزدینده ماراقلی و یاخشی موعامیله ساییلار بلكه حتّا اوندان تهلوكه باهاناسینا واز كئچمگی‌ده دانلایارلار. یاخشیسی بودور كی بئله دئییله: نَبَوی حدیثده‌كی غررلی بئیعدن نهی ائتمك، شارع طرفیندن موعامیله‌لرده مونازیعه‌دن تؤره‌نن تهلوكه قاپیسینی باغلاماغا گؤره‌دیر و عاقیللر طرفیندن نهی اولماقدان آسیلی دئییل كی سفیهلره و اؤزلرینی سیفیهلیگه وورانلارا مخصوص اولسون.

سونّی‌لرین تسلیمه گوج اولمانین شرط اولماسیندا نَبَوی روایته ایستیدلال ائتمه‌لری سئیید مرتضی‌نین نقل ائتدیگی سؤزده آیدیندیر. تحقیق ائدن شخصه ظاهیر اولان كیمی ظاهیراً بیزیم اصحابیمیز دا اونا ایستیدلال ائدیرلر. یاخیندا شهیدین سؤزونده بو مسأله‌یه (بئلنچی موعامیله‌نین غرر اولماسینی و تسلیمه گوج چاتماغین مؤعتبر اولدوغونو ثبوت ائتمك اوچون بوتون عالیملرین بو روایته ال آتماسی) تصریح اولاجاق.

هر حالدا

صاحب جواهرین ایدعا ائتدیگی مسأله‌نی (الینه چاتماقدا جهل اولورسا غرر ساییلماز) لوغت، عؤرف و شرع اهلی‌نین سؤزلری تأیید ائله‌میر.

صاحب جواهرین سؤزو ایله شهیدین قوائد‌ده كی سؤزو آراسیندا نه قدر اوزاقلیق وار؟ شهید دئییر: ظاهیری سئومَلی و باطینی چیركین اولان شئیه غرر دئییلر. بعضیلری دئییر غرری بئله معنا ائدیبلر. آشاغیدا قئید اولان آیه ‌ده بونداندیر. آللاه تعالا بویورور: «متاع الغُرُور» (دونیانین ظاهیر توولایان و باطینی چیركیندیر.) آما «غرر» شرعاً ال چاتماغا جهلین اولماسی معناسیندادیر و خصوصیّتلرینه جهل، غرر ساییلماز. جهل و غرر آراسیندا «عموم‌ خصوص ‌من‌ وجه» نیسبتی وار. غرر اولوب آما جهل اولمایان: قاچاق قول _كی خصوصیّتلرین بیلیریك و یا ایندی دئییلیر. بعضاً ده غرر اولمور آما جهل اولور: بیر شئیی موعیّن اولمایاراق قاب، چكی و سایی ایله آلاندا. (آلدیغیم شئی بللیدیر آما نه‌قدر اولدوغو بللی دئییل.) بعضاً ده جهالته جوموب، هم غرر اولور و هم جهل. مثلاً: بیر داشین قیزیل، گوموش، میس و یا عادی داش اولماسی بللی اولمایان یئرده. و خصوصیّتی بیلینمه‌ین قاچاق قول.

جهل بعضاً وجوددا اولور مثلاً: قاچاق قول كی وارلیغی بللی دئییل. و بعضاً ال چاتماقدا اولور مثلاً: وارلیغی بللی اولان قاچاق قول. بعضاً ده جینسده اولور مثلاً تاخیل داناسیدیر و بیلمیریك هانسی جینسه عاییددیر. و موختلیف امتعه‌لرین بیری. (بیلمیریك آلدیغیمیز پارچا میتقالدی یوخسا آیری جینسدن.) بعضاً نؤوعدا اولور مثلاً بیلمیریك قول هانسی نؤوعداندیر. بعضاً ده میقداری بللی دئییل مثلاً میقداری بللی اولمایان قابلا ساتیلان امتعه. و یا اوخلا ساتیلان یئرین میقدار. (بئله قرار قویارلار كی اوخو آتاق هر هارا قدر چاتسا اونو سنه ساتیرام. بوردا میقدار بللی اولمور.) بعضاً ده جهل عئینده اولور. مثلاً ایكی پارچادان بیری. بعضاً ده _عالیملرین بعضیسی‌نین قاییل اولدوغونا گؤره_ جهل، بقادا اولور مثلاً یئتیشمه‌میش میوه‌نی (آغاجدا ایكن) ساتماق. (چونكی هله بللی دئییل تؤكوله‌جك یا قالاجاق.) حتّا اگر اونلارین یئتیشمه‌سینی شرط ائدیرسه غرر اولماسیندا سؤز قالماز. بئلنچی دورومدا (شرط اولورسا) عالیملرین هامیسی اونون غرر اولماسینا قاییلدیلر. تازا اكیلمیش محصولون باشاق (سونبول) اولماسی شرط اولدوغو كیمی. (شرط او زامان صحیح اولار كی شرط قویانین اونا گوجو چاتا.)

بعضاً غرر ایكی عوضده مدخلیّتی ظاهیر اولان بیر شئیدیر. (اؤنملی و دیقّته آلینمالیدیر.) بو وضعیّتده هامی اوندان امیتیناع ائتمگی دئییبلر. بعضاً ده غرر او قدر آز اولار كی عادتاً اوستوندن واز كئچرلر مثلاً بو دیوارین بینؤوره‌سی مؤحكمدیر یا یوخ؟ جوبّه‌نین پامبیغی‌ نئجه‌دیر؟ بونلار ایجماعاً گؤز یوممالیدیر. (شرعاً ایجازه وئریلیب و ساتماسی صحیحدیر.) بیر حئیوانی ساتاندا اونون حامیله‌لیگینی شرط ائتمك‌ده مجهول اولدوغونا رغماً اونلار كیمی ایشكالسیزدیر. بعضاً ده جهل و غرر بیر وضعیّتده اولار كی بیلینمز عؤرف دیقّت ائدر و یا گؤز یومار. بوردا ایختیلاف وار. مثلاً ایجاره و موضاریبه‌ مالی‌نین بللی اولمادیغی دوروملار. (موضاریبه‌ده دئییله كی پولونو وئر ایشله‌دك سنه بیر پول وئره‌ریك. بو غرر ساییلار.) یئتیشمه‌میش میوه (آغاجدا ایكن) و ضمیمه‌سیز قاچاق قول. شهیدین سؤزلری بیتدی.

بالجومله، بوتون لوغت‌شوناسلار «غرر» معناسیندا جهالتین نظرده توتولماسی ایله موافیقدیلر. ایستر جهالت ایكی عِوَضین وارلیغیندا اولسون، ایستر اونون حاصیل اولماسیندا (موشتری‌نین الینه چاتماسیندا) اولسون و یا ایستر اونون صیفتلرینده و خصوصیتلرینده_كیفیّتاً و یا كمیّتاً_ اولسون.

اولا بیلر دئییلسین (صاحب جواهر دئییب:) نهی اولموش غرردن ذهنه گلن؛ مبیعین میقدار و خصوصیّتلری باره‌ده‌كی جهلدیر. نه اینكی یالنیز جهل اونون تسلیم ائدیب و یا تسلیم ائده‌ بیلمه‌دیگی باره‌ده اولسون. چونكی ضرورتی وار بو جهالت هر غاییبین ساتماسیندا حاصیل اولسون اؤزللیكله دنیز و اونا تایلاریندا اولان موعامیله‌لرده. بلكه بئله بیر جهلین اولماسی میوه‌لر و اكینچیلیك كیمی شئیلرین آلیم ساتیمیندا آیدین مسأله‌دیر. (هر آن شاختا، دولو، یاغیش و ساییر معرضینده قالیب خاراب اولا بیلر. آما اونلاری باطیل بیلمیرسیز. نهایتاً موشتری‌نین فسخ ائتمك حاقّی اولار.)

حاصیل بئله اولور: تسلیم اولوب اولماماسیندا، جهل اولان مبیعده، تهلوكه‌نین اولمادیغی آیدیندیر اؤزللیكله تسلیم اولونمایان تقدیرده اونون خیار واسیطه‌سیله جوبران اولماسی وضعیّتده. (صاحب جواهرین سؤزو بیتدی.)

صاحب جواهرین بو سؤزو ایشكاللیدیر. مبیعین موشتری الینه چاتماسیندا جهلین اولماسی اونون خصوصیّتلرینده جهل اولماقدان داها پیسدیر. لوغت‌شوناسلارین سؤزونو موقیّد ائتمگین ویجهه‌سی یوخدور. (بئله موقیّد ائدیرسن كی غرر خصوصیّتلره جهل اولان یئرده اولار.) اؤزللیكله بو ایكی میثالی ووراندان سونرا. [آما بو] احتیمالی مطرح ائله‌سن كی لوغت‌شوناسلار بو میثاللاردان موشتری الینه چاتماغین جهلینی یوخ بلكه مبیعین خصوصیّتلرینه جهلین اولماسینی نظرده توتوبلار، بو ایشكال فقیهلرین سؤزلرینده بو ایكی میثالین، مبیعین خصوصیّتیندن خبرسیز اولان یئرلرده یوخ بلكه تسلیمدن عاجیز اولان یئرلرده ایشلنمه‌سینده مشهور اولماسی ایله دفع اولور. بوندان علاوه، ایكی فیرقه شیعه و سونّی بو نَبَوی روایته ایستیدلال ائدیب [بئیعین صحیحلیگینده] تسلیم ائتمگه گوج چاتماغی مؤعتبر بیلیبلر. سئیید مرتضی‌نین «الانتصار» كیتابیندان نقل اولاندان ظاهیر اولدوغو كیمی. او دئییب: « شیعه‌یه مخصوص اولان شئیلردن، اونلارین قاچاق قولو ضمیمه ایله ساتماغی جاییز بیلمه‌لریدیر. آما موشتری اونو تحویل ائتمگه گوجو چاتمازسا تكلیكده ساتین آلینماز. گئریده قالان فقیه‌لر (سونّی‌لر) اونونلا موخالیفت ائدیبلر. اونلار قاچاق قولون موطلق اولاراق (حتّا ضمیمه‌ ایله‌ده اولورسا) ساتماسینی غیری جاییز بیلیرلر». یئتشیر بورا كی دئییر: «بیزیم موخالیفلریمیز اونون ساتماسینی جاییز بیلمه‌مكده، بو بئیعین غرر اولدوغونو اعتیبار ائدیبلر و دئییبلر كی پیغمبریمیز (ص) غررلی بئیعدن منع ائدیب». یئتیشیر بورا كی دئییر: « ایستیدلال‌لاری دوز دئییل چونكی آیریسینی اونا ضمیمه ائتمك اونو غررلیكدن چیخاریر». بیتدی.

 مشهور لوغت‌شوناس جناب جوهری «الصحاح» كیتابیندا یازیر: الغره، غفلت معناسیندا و الغارّ، غافیل معناسیندادیر. «أغَرَّه»، یعنی اونا خبرسیز اولاراق گلدی. «إغتَرَّ بالشیء»ده، اونونلا توولاندی معناسیندادیر. «الغرر»ده بیر شئیین اولوب اولمادیغینی بیلمه‌مك معناسیندادیر. پیغمبر اكرم (ص) غررلی بئیعدن نهی ائدیب و او سوداكی بالیق و سماداكی قوش كیمیدیر و نهایتده بویورور: تغریر یعنی بو كی اینسان بیلمه‌دن اؤزونو غرر (تهلوكه) معرضینده قویسون. بیتدی.

فیروز آبادی‌نین‌دا قاموسدا یازدیغی‌نین خولاصه‌سی بئله‌دیر: «غَرَّه غراً وغروراً وغِرَّة» [سونونجو] مغرور و غریر معناسیندادیر. میثال اوچون: امیر اونو توولادی و اونو باطیل اوچون طاماحلاندیردی. و نهایت دئییر: - «غَرَرَ بِنفسهِ تغریراَ وتغرة» یعنی اؤزونو تهلوكه معرضینده قویدو. [غرر كلمه‌سینه گلینجه] «غَرَر» كلمه‌سینی حركه‌لی اوخو. نهایت دئییر: «غارّ» غافیل معناسیندا، «اغترّ» غافیل اولدو معناسیندا، و «غِرّة» ده ایسمدیر. بیتدی.

ابن اثیر النهایه كیتابیندا «الغِرّه» كلمه‌سینی غفلت معناسیندا بیلیب اوندان نهی ائدندن سونرا دئییر: ظاهیری موشترینی توولایان و باطیلی مجهول اولان شئی. (تدلیس معناسیندا و شئیخ نهایتاً بو معنانی قبول اده‌جك.)

ازهری دئییر: غررلی بئیع تعهّود و آرخایینلیق اولمایان شئیدیر. ایكی طرفی اونون كؤكوندن خبرسیز اولان بئیعلر اونا داخیلدیر. اونون هر هانسی بیر شئیینه جاهیل اولدوقلاری وضعیّتلرده. غررلی بئیع تكراراً روایتلرده گلیب و نهی اولوب. حدیثلرین بیری «مُطَرِّف»دن نقل اولان روایتدیر كی دئییر: منیم یالنیز بیر جانیم وار و اونو غرره آتماقدان چكینیرم یعنی اونو آرخایین اولمادیغیما طرف حمل ائتمه‌رم. ائله بونا گؤره شیطان «غَرور» آدلانیب. چونكی اینسانی آرخاسیندا سئومه‌دیگی شئیلر اولان سئودیكلرینه طرف یؤنلدر. نهایه‌نین سؤزو بیتدی.

«الأساس»، «المِصباح»، «المَغرب»، «الجُمَل» و «المَجمع» كیتابلاریندا غرری [خطر، یعنی] بیر شئیدن جاهیل اولماق معناسیندا ایضاح ائدیبلر. بو كیتابلاری اوچونده («المغرب»، «الجُمَل» و «المجمع»ده) سوداكی بالیق و سماداكی قوشو ساتماغی میثال ووروبلار. التذكره كیتابیندا یازیب: لوغت‌شوناسلار غرری بو ایكی موریدده (سوداكی بالیقلار و سماداكی قوشلار) ایضاح ائدیبلر. [شئیخ انصاری دئییر:] علامه‌نین توضیحدن منظورو میثالدیر. ظاهیر اولدوغو كیمی نهایه‌ده قئید اولانلا بونون مونافاتی یوخدور. دوشون. (اولا بیلر بیری دئسین نهایه‌ده قئید اولان مسأله بونونلا مونافاتی وار. آخی اوردا دئییر: ظاهیر موشترینی توولور و باطین مجهولدور. آما تسلیمدن صؤحبت گئتمیر. لاكین بوردا مجهول اولان مسأله تسلیم ائتمكدیر و توولاماق یوخدور. شئیخ انصار دئییر: یوخ، ائله ایتّیفاقاً بوردا دا توولاماق وار. ساتیجی موشتری‌یه دئییر: پولو وئر توتوب سنه وئره‌رم و ساییر. موشتری‌ده بیر شئیلری حسابلاییب توولانیب آلیر.)

عِوَضینین (ثمن و موثمنین) اوچونجو شرطی: تسلیم ائتمك اوچون گوج اولماق. ظاهیر بودور كی اونون شرط اولماسی قی‌الجومله شرطدیر. (فی‌الجومله دئمكدن شاید بونو نظرده توتور: گوج چاتماغی بیر عیدّه عقد زامانی، بیر عیدّه بئیع زامانی شرط بیلیر و یا حتّا اولا بیلر عقددن سونرا دا اولسا ایشكالی اولمایا. اولا بیلر بونو نظرده توتا: بعضیلری تسلّومه گوج اولماغی یعنی ساتیجی وئره بیلمیر آما آلیجی اونو قبض ائلیه بیلر، كیفایت بیلیبلر.) جامع‌المقاصد كیتابیندا اولدوغو كیمی. علامه تذكره كیتابیندا بو مسأله‌یه ایجماع اولدوغونو قئید ائدیب. مبسوط كیتابیندا دا بئله یازیب: «سوداكی بالیغی و سماداكی قوشو ساتماغین جاییز اولمادیغینا ایجماع وار». (البته تملّوك اولموش بالیق و قوش نظرده توتولور.)

ابن زهره الغنیه كیتابیندا یازیر: « بیز سوداكی بالیق و گؤیده‌كی قوش كیمی تسلیم اولما ایمكانی اولمایان شئیلردن چكینمك اوچون ثمن و موثمنده، تسلیم اولما گوجونو مؤعتبر بیلیریك. وضعیّتلری بئله اولان شئیلری آلیم ساتیمی ایختیلافسیز اولاراق جاییز دئییل». التذكره كیتابیندا اونون اوچون بئله ایستیدلال گتیریب: « پیغمبر اكرم (ص) غررلی بئیعدن منع ائدیبلر. و بو دا غرر ساییلیر. و ظاهیراً نهی بوردا بئیعین باطیللیگینه سبب اولور ایجماعاً. ایضاح كیتابی‌نین بیر یئرینده‌ده بونا (باطیللیگه) تصریح اولونوب. [بیری ایشكال ائدیرسه كی بو خبر مورسل‌دیر و ضعیف، دئیَریك:] بو خبرین خاص و عامّین ایچینده مشهور اولماسی اونون مورسل اولدوغونو جوبران ائدر.

تسلیم گوجو اولمایان وضعیّتین غرر اولماسی، فقیهلر و لوغت‌شوناسلارین اكثری‌نین سؤزوندن ظاهیر اولور. چونكی غرره میثال وورماق ایسته‌ینده سوداكی بالیغی و گؤیده‌كی قوشدان آد آپاریرلار. اوندان علاوه لوغت‌شوناسلارین چوخونون اونا دئدیكلری تعریف بو مسأله‌یه صیدق ائدیر. و حضرت علی‌دن (ع) نقل اولوب: «غرر، ضرریندن آماندان اولونامایان بیر ایشی گؤمكدن عیبارتدیر».

دئدیكلریمیزی اخذ ائت گینن. آما اینصافاً قئید اولان احتیمال ضعیفدیر. چونكی رهن زامانی مالیكین بئیعی‌نین تأثیرسیزلیگی یالنیز گیروو گؤتورنین، حاقّی‌نین مانع اولماسینا گؤره ایدی. ائله بیر حاق كی گیروو گؤتورنین حاقّینا موقدّمدیر و مالیك اؤزو اونا موسلّط ائدیب. (مالینی اونون گیروونا قویوب.) و بو تأثیرسیزلیك بئیعین قصوروندان دئییل بلكه تأثیرسیزلیك یالنیز مانعین اولماسینا گؤره ایدی، او دا آرادان گئدنده بئیع تأثیر باغیشلار.

دئدیكلریمیزین مرجعی بونلاردیر: بئیعین سبب اولماسینا دلالت ائدن دلیللر آشاغیداكی عموماتلارا تایلاردان ایستیفاده اولونوب: «عقدلرینیزه وفا ائدین»، «اینسانلار اؤز ماللارینا موسلّطدیلر» و ساییر.

بئیعین سببیّت دلیللری عامدیلار و بوتون زامانلارا شامیل اولورلار. رهن زامانی‌نین [بو عاملیقدان] خاریج اولماسی، گیروو گؤتورنین حاقّی‌نین مانع اولماسینا گؤره‌دیر. ائله حاق كی اؤنجه‌دن وار و اَسبَقدیر. مانع رفع اولاندان سونرا سببین تأثیر ائتمه‌سی لازیم اولار و بئیعین تأثیر ائتمه‌‌مه‌سی‌نین ایستیصحابینا یئر قالماز.‌ چونكی ایستیصحابین معیارینی بیلیردیك و ایندی معیار آرادان قالدیریلیب. و ایندی تخصیص ائدن حؤكمون ایستیصحابینا یوخ بلكه عامّا عمل ائتمك مقامیدیر. بیل گینن. (منظور بودور  كی زاماندان «قئید» نظرده توتولورسا، بلی سن دئین دوزدور آما زاماندان «ظرف» نظرده توتولورسا عامّا ال آتماق اولماز و ایستیصحاب یئریدیر.)

بالجومله، ایجازه، گیروو گؤتورنین رهینه‌ده حاقّی اولدوغو زامان _یعنی عقد زامانی_ حاقّینی ساقیط ائدن بیر شئیله تصرّوف ائتمكدیر. فضولی عقدده مالیكین اجازه‌سی كیمی. آما گیروو حاقّینی ساقیط ائتمك و باغیشلاماقلا و یا اؤده‌مكله (بریءالذمه ائتمكله) ساقیط اولماق، ایجازه ساییلماز. چونكی اوندا عقدین گئرچكلشن آنینا ایمضا یوخدور. بو، «فضولی و غاصیبین اؤزلری اوچون ساتماسینا و سونرا مالیك اولمالارینا» اَن اوخشار شئیدیر. (فضولی و غاصیب اؤزگه‌نین مالینی اؤزلرینه ساتالار یعنی هم فضولاً ساتان اولالار و هم آلان اولالار.) بایاق بوندا ایشكال اولدوغو بیان اولوندو. («بیری بیر شئی ساتیر سونرا مالیك اولور و ایجازه اولمور» مسأله‌سینده.)

اوندان علاوه، «عقدلرینیزه وفا ائدین»عمومونا، بئیعین لازیم اولمادیغینی ایستیصحاب ائتمك حاكیم اولور (بیر دلیلین آیریسینا حكومت ائتمه‌سی بو معنایادیر كی اونو تحت‌الشوعاع قرار وئریر.) بونا گؤره كی بو عقد ساقیط اولمادان اوّل غیری لازیم ایدی. نتیجه‌ده خاص حؤكم ایستیصحاب اولونار و بئلنچی وضعیّتلر عموما ال آتماق یئری دئییل. چونكی عمومون لفظینده («عقدلرینیزه وفا ائدین»ده) زامان عمومو یوخدور كی دییه بیلینسین: «عقدین خاریج اولماسی ساقیط اولماقدان اوّل، یقینلیدیر و سقوطدان سونرا قالان‌ عموما داخیل اولسون». آشاغیدا قئید ائده‌جگیمیز بعضی روایتلرین ظاهیری بیزیم بو سؤزوموزو تأیید بلكه اونا دلالت ائدیر: بعضی روایتلردن بئله آلینیر كی قولون آغاسیندان ایجازه‌سیز ائولنمه‌سی اونون صیرفاً آزاد اولماسی ایله و ایجازه گئرچكلشمگینجه صحیح اولماز. آغانین جریاندان خبری اولوب ساكیت اولورسا یئنه ایجازه ساییلار.