وعلی ایّ حال فلابدّ من اخراج بیع الفضولی عنه بأدلّته
هر حالدا فضولی بئیعینی ایكی یول ایله بو حدیثدن خاریج ائتمكده لابودّ اولورق. 1. یا فضولی بئیعینی صحیح ائدن دلیللر واسیطهسیله 2. و یا بئیعی باطیل ائدن نهیین طلبینی، ساتیجی اوچون صحیح اولمادیغینا حمل ائتمكله. اؤزو اوچون ساتماغی نظرده توتورسا. (فضولی بئیع بو حدیثه اساساً ساتان اوچون صحیح دئییل.)
هر حالدا ایندی اولدوغوموز موضوع اوچون بو خبرله ایستیدلال ائتمگی ویجههلندیرمك مومكوندور. (یعنی هر كس بیر مالی اونا تام سلطنتی اولمادان ساتیرسا، بئیعی صحیح دئییل.)
بو حدیثه ایراد ائدیبلر. ایراد ائدنلر بئله ایدعا ائدیرلر: بو حدیثدن نظرده توتولان، او زامانلار راییج اولان بیر رسمه ایشاره ائدیر. جماعت مالیك اولمادیغی شئیی ساتیب سونرا اونو صاحیبیندن اؤزلرینه آلیب موشترییه تحویل وئرردیلر.
بو ایراد بوجور دفع اولار: بو خبرین بو موریده مخصوص اولماسینا شاهید یوخدور. بو حدیثی ایچَرَن روایتلردهده اونون بو موریده مخصوص اولماسینا ایشاره اولونماییب. (بو حدیث بعضی آیری روایتلردهده نقل اولوب)
بلی، اولا بیلر بئله دئییله: بو حدیثین و بلكه بوندان اوّلكی حدیثینده نهایت دلالتلری بئیعین فاسید (ناقیص) اولماسیدیر. بو معنادا كی بو بئیع نظرده توتولانین حیاتا كئچیریلمهسینه تام سبب ساییلا بیلمز. نتیجهده بئیعین، غرر خصوصیّتینین قالدیریلماسی شرطیله و اونا سلطنت تاپماغی ایله صحیح اولماسینین مونافاتی یوخدور. (بئیع تماماً باطیل اولمایا و غرر سببلرینین قالدیریلماسینا موراعات اولا.)
اگر ایكی نبَوی حدیثین، بئیعین فاسیدلیگینه ظاهیر اولماسیندا ایصرار ائتسن، (اوندان باشقاسیندان ایبا ائدهسن) و موراعات اولماسینا مونافاتلی اولاراق، عقدین تماماً باطیل اولماسی معناسیندا ظاهیر اولماسینا تأكید ائدرسنسه، ایكی ایشدن بیری اولاجاق: 1. بو ظاهیرین خیلافینا عمل ائدیب دئیَك: تماماً باطیل اولماق نظرده توتولماییب. 2. و یا دئیَك تماماً باطیل اولماق نظرده توتولوب آما نئچه یئرده تخصیص یئییب. تخصیص اولان یئرلر بونلاردیر: 1. رهینهنین ساتماسی. 2. ساتماقدان سونرا مالیك اولونان شئیین ساتماسی. 3. عمدی جنایته مورتكیب اولان قولون ساتماسی. 4. قوللوغا گؤره، عاغیلسیزلیغا گؤره و ایفلاسا گؤره محجور اولان شخصین ساتماغی.
بونلاردا ساتیجینین شرعاً تسلیمه گوجو یوخدور و تخصیص اولماقلارینا دا روجحان یوخدور. بو دورومدا تسلیمه گوج اولمایان بئیعلرین هامیسینین _اونا ال چاتما اومیدی اولماق شرطی ایله_ لازیم اولمالارینا مانع یوخدور. اونون فایدا وئریجیلیگی فووتا گئتمهمیش مودّت داخیلینده. (بو بئیعلر تسلیمه گوج تاپماقلا موراعات اولسونلار.)
شهید «لمعة» كیتابیندا ایتمیش بیر شئیین و قاچاق اولمایان آما قوللوغونو دانان قولون (قول اولدوغونو دانیر)، تسلیم ایمكانینی موراعات ائتمكله بئعیلرینین جاییزلیگینه تصریح ائدیب. علامه ده «تذكرة» كیتابیندا همن سؤزو احتیمال وئریب.
(نظره گلیر كی بونلاردان بئله ظاهیر اولدو: تسلیم گوجو اولمایان بئیعلر تسلیمی موراعات ائتمكله جاییز اولورلار. آما شئیخ انصاری دئییر:)
لاكین اینصاف بودور كی فقیهلرین سؤزلرینین ظاهیری، اونلارین هامیسینین غررلی بئیعین باطیللیگینه قرار وئرمكلریدیر.( بو مسألهده ایجماعلاری وار.) اونون، بوتونلوكده تأثیرسیز اولدوغو معنادا. «الایضاح» كیتابیندا بونا تصریح اولان كیمی.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي