مكاسیب كیتابی اوزون ایللردیر حوزه‌نین یوخاری سطحینده تدریس اولور.

تحصیل ایللرینده درسلرین روان متنله ترجومه‌سی‌نین یئرینی بوش گؤروردوم و همیشه دئیردیم كی بیر گون بئله بیر شئی اولمالیدیر تا هم اوخویانلار راحات اوخوسون و هم بو دگرلی كیتابلار و متنلر عموم جماعتین ایختیاریندا اولسون. آللاه توفیق وئردی نهایتده بو ایشه باشلادیم. البته ایشین باشلانیشی اولا بیلر قصورسوز اولمایا. بو جهتدن تدریجله یازیب ساخلاماق عوضینه یاخشی بیلدیم یازیلاری بیر وبلاگدا توپلایام كی بونون اؤزونه گؤره بیر سئری مزیّتلری وار. حمد اولسون آللاها، ایندی اینترنت بیر شراییط یارادیب كی بیر مطلبه گؤره بیلنلرین نظرینی و اینتیقادی بیلمك راحاتلاشیب.

بو وبلاگدا رحمتلیك شئیخ مرتضی انصاری‌نین (ره)، مكاسیب كیتابینی توركجه‌لشدیرمگه چالیشاجاغام. البته ترجومه‌نی ایكینجی جیلدین «شرائط العوضین» بؤلوموندن باشلیرام. بو بؤلوم ایندی حوزه‌نین دوققوزونجون پایه‌سینده تدریس اولور.

دوستلارین و اوستادلارین هر بیر كؤمگی و نظری بو اوزون یولون آیدینلاشماسیندا بیر چیراق كیمی اولاجاق.

ایراندا دینی تحصیلات

ایران ایسلام اینقیلابیندان سونرا ایراندا علمی حوزه‌لرده تحصیل گؤز اوخشایان شكیلده گوجلنمیش، شاگیردلر ناتامام اورتا تحصیل و اورتا مكتبدن سونرا علمی حوزه‌لره گلیرلر. علمی حوزه‌لره داخیل اولماقلا اونلار، باشلانغیج مرحله درسلرینی (موقدمات)، سطح، خاریج، ایختیصاصی و عمومی درسلری گئریده قویورلار. بو مرحله‌لری سیزلره بیان ائتمك ایستیرم:

1)  باشلانغیج (موقدّیمه) درسلر:

بو درسلره صرف، نحو (عرب دیلی قراماتیكاسی)، معنا و بیان، منطیق داخیلدیر كی، بو درسلرده اساس مقصد طلبه‌لرین “قورآن دیلینی” اؤیرنمه‌لریدیر. بو مرحله ایسلام معاریفی‌نین آنلاما آچاری رولونو داشی‌ییر. چونكی حدیثلر، پیغمبرین (ص) و معصوم ایماملارین (ع) سونّتی بو دیلده‌دیر. [1] بو مرحله 3 یاخود 4 ایل چكیر.

2)سطحین درسلری:

بو مرحله‌نین درسلرینه فیقه و اصول علملری شامیل ائدیلیر. اصول علمی كیتابلاریندان معالیم، اصول‌الفیقه، رسائل، كیفایه كیتابلاری و فیقه كیتابلاریندان ایسه لومعه و مكاسیب كیتابلاری اؤیرنیلیر.

البته بعضی حوزه‌لرده دیگر كیتابلاردان‌دا ایستیفاده ائدیلیر. بو مرحله‌نین اساس مقصدی طلبه‌لرین فیقه، اصول و اونلارا عاید متنلرله تانیش اولماسیندان عبارتدیر كی، بیرینجی‌سی كئچمیش فیقه و اصول عالیملری‌نین نظر و یئنی‌لیكلری و اونلارین فیقهی و اصولی دلیل‌لری ایله معلوماتلانیرلار. ایكینجی‌سی، اؤزلرینی خاریج درسلرینه حدیث و آیه‌لردن شرعی حؤكم چیخارتماق اوچون حاضیرلاییرلار. بو مرحله عادتاً 5- 7 ایل چكیر.

3) خاریج فیقه و اصول درسی:

بو مرحله‌ده اوستاد و شاگیرد بحثین نیظاملی اولماسی اوچون فیقه كیتابلاریندان، مثلاً: شرایع، تحریر  الوسیله، عروةالوثقی یاخود اصول كیتابلاریندان، مثلاً: كیفایت الاصول، كیتابلارینی سئچیرلر و بونون اساسیندا بحثی داوام ائتدیریر و بو باره‌ده عالیملرین موختلیف نظر و فیكیرلرینی ایضاح ائدیر و آراشدیریرلار. اوستاد هر مطلبی آراشدیرماقلا اؤز سون نظرینی بیلدیریر و شاگیرلر اوستادین فیكیرلرینی قبول یاخود رد ائتمكده آزاددیرلار.

بو مرحله‌نین اساس هدفی، طلبه‌لرین ایجتیهاد و شرعی حؤكم چیخارتما باجاریقلارینی تمرین و اینكیشاف ائتدیرمكدیر كی، اونلار فیقه علمینده سؤز صاحیبی اولسونلار و هر بیر یئنی فیقهی مسأله‌نی دؤردلو احكام منبعلرینه: قورآن، سونّت، عقل و ایجتیماع دیقّت ائتمكله حلّ ائده بیلسینلر. بو مرحله‌ده اصول و فیقه عالی سویّه‌ده تدریس اولونور. بو مرحله‌ده اوستاد بیر كیتابلا كیفایتلنمیر. اؤز دلیل‌لرینی موختلیف منبعلردن ایستیفاده ائتمكله ایره‌لی سورورلر. بو، خاریج درسی ایله مشهور اولموشدور. بو مرحله‌نین طلبه‌لری اؤز تفكّور، علمی سطح و بَیَنمكله فلسفه، عیرفان و دیگر علملرله‌ده مشغول اولور و تحقیق، تألیف و بعضاً ده تدریسله مشغول اولورلار. خاریج مرحله‌سی تقریباً سككیز ایله اون ایل چكیر. بو شاگیردین ایستعداد و اوستاددان بهره‌لنمه مودّتی ایله سیخ باغلی اولا‌راق اوزون ایللر چكه بیلر. درس موحاظیره‌لری بیر و یاخود ایكی ساعت اولا بیلر. بعضی طلبه‌لر موختلیف اوستادلارین درسلرینده ایشتیراك ائدیرلر. بو مرحله‌ده طلبه ایستعداد و حوزَوی شرفله سونونجو حوزَوی درجه اولان ایجتیهاد درجه‌سینه چاتیرلار.

دینی طلبه‌لر اكثر واختلاردا بیردن چوخ خاریج مرحله‌سی كئچیرلر. اؤز باجاریق، ایستعداد و سعی‌لری ایله ایجتیهاد درجه‌سینه چاتیرلار.

4) ایختیصاص درس‌لری:

بو درسلرین – ایختیصاص آدی آلتیندا اولان تفسیر، كلام، تبلیغ، تاریخ و ... هدفی اوندان عبارتدیر كی، حوزه و جمعیّته لازیم اولان خصوصی ایختیصاصلار حاضیرلاماقدیر. بو چوخ دَیَرلی ایش، شخصین فیقه و اصولدا ایجتیهادیندان سونرا بیر ایسلام علم ایختیصاصینا ییه‌لنمه‌سینه سبب اولور. بونونلا او حوزه و جمعیته فایدا وئره بیلر.

5) عومومی درسلر:

قوم و بعضی شهرلرین حوزه‌لرینده باشلانغیج و سطح درسلری ایله بیرلیكده عقایید، تفسیر، ایقتیصادیات، قورآن علمی، اخلاق، خاریجی دیل‌لر، كامپیوتر و ساییر درسلری تدریس ائدیلیر كی بو، طلبه‌لرین فیكری و عومومی معلوماتلاری‌نین اینكیشافینا سبب اولور. لاكین بو درسلرین واجیب اولماسینا باخمایا‌راق، حوزه‌نین موستقیل درسلریندن حساب ائدیلمیر. عادتاً بو درس مرحله‌لرین بیری‌نین كناریندا علاوه اولا‌راق تدریس ائدیلیر.

[1] - Hawzah.net حوزه سایتیندان جومهوری ایسلامی قزئتی‌نین نقلی ایله گؤتورولموشدور. ش 3645، ص 12 و ش 3567، ص 12. شیوه‌های تحصیل و تدریس در خوزه‌های علمیه، ص 27.

Məkasib kitabı uzun illərdir hovzənin yuxarı səthində tədris olur.

Təhsil illərində dərslərin rəvan mətənlə tərcüməsinin yerini boş görürdüm və həmişə deyərdim ki bir gün belə bir şey olmalıdır ki həm oxuyanlar rahat oxusun və həm bu dəyərli kitablar və mətnlər umüm cəmatın ixtiyarında olsun. Allah tovfiq verdi nəhayətdə bu işə başladım. Əlbəttə işın başlanışı ola bılər qüsursuz olmaya. Bu cəhətdən tədriclə yazıb saxlamaq əvəzinə yaxşı bildim yazıları bir veblagda toplayam ki bunun özünə görə bir seri məziyyətləri var. Həmd olsun allaha, indı intərnət bir şərayıt yaradıb ki bir mətəlbə görə bılnlərin nəzərini və intıqadı bilmək rahatlaşıb.

Bu vebəlagda rəhmətlik şeyəx mərtəzi ənsarının (rə), məkasıb kitabını türkəcəlşədirməgə çalışacağam. Əlbətə tərcüməni ikıncı cıldın «şəraet əlüzin» bölümündən başlıram. Bu bölüm indı hüzənin düqəquzüncün payəsində tədris olur.

İranda dini təhsilat

İran İslam inqilabından sonra İranda elmi hövzələrdə təhsil gözoxşayan şəkildə güclənmiş, şagirdlər natamam orta təhsil və orta məktəbdən sonra elmi hövzələrə gəlirlər. Elmi hövzələrə daxil olmaqla onlar, başlanğıc mərhələ dərslərini, səth, xaric, ixtisasi və ümumi dərsləri geridə qoyurlar. Bu mərhələləri sizlərə bəyan etmək istəyirəm:

1) Başlangıc (müqəddimə) dərslər:

Bu dərslərə sərf, nəhv (ərəb dili qramatikası), məna və bəyan, məntiq daxildir ki, bu dərslərdə əsas məqsəd tələbələrin “Quran dilini” öyrənbmələridir. Bu mərhələ İslam maarifinin anlama açarı rolunu daşıyır. Çünki hədislər, Peyğəmbərin (s) və Məsum İmamların (ə) sünnəti bu dildədir. [1] Bu mərhələ 3 yaxud 4 il çəkir.

2) Səthin dərsləri:

Bu mərhələnin dərslərinə fiqh və üsul elmləri şamil edilir. Üsul elmi kitablarından məalim, üsulul fiqhi, rəsail, kifaiyyə kitabları və fiqh kitablarından isə lümə və məkasib kitabları öyrənilir.

Əlbəttə bəzi hövzələrdə digər kitablardan da istifadə edilir. Bu mərhələnin əsas məqsədi tələbələrin fiqh, üsul və onlara aid mətnlərlə tanış olmasından ibarətdir ki, birincisi keçmiş fiqh və üsul alimlərinin nəzər və yenilikləri və onların fiqhi və üsuli dəlilləri ilə məlumatlanırlar. İkincisi, özlərini xaric dərslərinə hədis və ayələrdən şəri hökm çıxartmaq üçün hazırlayırlar. Bu mərhələ adətən 5- 7 il çəkir.

3) Xarici fiqh və üsul dərsi:

Bu mərhələdə ustad və şagird bəhsin nizamlı olması üçün fiqh kitablarından, məsələn: Şərayeh, təhriril vəsile, urvətul vusqa yaxud üsul kitablarından, məsələn: Kifayətul üsul, kitablarını seçirlər və bunun əsasında bəhsi davam etdirir və bu barədə alimlərin müxtəlif nəzər və fikirlərini izah edir və araşdırırlar. Ustad hər mətləbi araşdırmaqla öz son nəzərini bildirir və şagirlər ustadın fikirlərini qəbul yaxud rədd etməkdə azatdırlar.

Bu mərhələnin əsas hədəfi, tələbələrin ictihad və şəri hökm çıxartma bacarıqlarını təmrin və inkişaf etdirməkdir ki, onlar fiqh elmində söz sahibi olsunlar və hər bir yeni fiqhi məsələni dördlü əhkam mənbələrinə: Quran, sünnət, ağıl və ictima diqqət etməklə həll edə bilsinlər. Bu mərhələdə üsul və fiqh ali səviyyədə tədris olunur. Bu mərhələdə ustad bir kitabla kifayətlənmir. Öz dəlillərini müxtəlif mənbələrdən istifadə etməklə irəli sürürlər. Bu xaric dərsi ilə məşhur olmuşdur. Bu mərhələnin tələbələri öz təfəkkür, elmi səth və bəyənməklə fəlsəfə, irfan və digər elmlərlə də məşğul olur və təhqiq, təlif və bəzən də tədrislə məşğul olurlar. Xaric mərhələsi təqribən səkkiz ilə on il çəkir. Bu şagirdin istedad və ustaddan bəhrələnmə müddəti ilə sıx bağlı olaraq uzun illər çəkə bilər. Dərs mühazirələri bir və yaxud iki saat ola bilər. Bəzi tələbələr müxtəlif ustadların dərslərində iştirak edirlər. Bu mərhələdə tələbə istedad və hövzəvi şərəflə sonuncu hövzəvi dərəcə olan ictihad dərəcəsinə çatırlar.

Dini tələbələr əksər vaxtlarda birdən çox xaric mərhələsi keçirlər. Öz bacarıq, istedad və səyləri ilə ictihad dərəcəsinə çatırlar.

4) İxtisas dərsləri:

Bu dərslərin – ixtisas adı altında olan təfsir, kəlam, təbliğ, tarix və ... hədəfi ondan ibarətdir ki, hövzə və cəmiyyətə lazım olan xüsusi ixtisaslar hazırlamaqdır. Bu çox dəyərli iş, şəxsin fiqh və üsulda ictihadından sonra bir İslam elm ixtisasına yiyələnməsinə səbəb olur. Bununla o hövzə və cəmiyyətə fayda verə bilər.

5) Ümumi dərslər:

Qum və bəzi şəhərlərin hövzələrində başlanğıc və səth dərsləri ilə birlikdə əqaid, təfsir, iqtisadiyyat, Quran elmi, əxlaq, xarici dillər, komöyuter və s dərsləri tədris edilir ki, bu tələbələrin fikri və ümumi məlumatlarının inkişafına səbəb olur. Lakin bu dərslərin vacib olmasına baxmayaraq, hövzənin müstəqil dərslərindən hesab edilmir. Ədətən bu dərs mərhələlərin birinin kənarında əlavə olaraq tədris edilir.

[1] - Hawzah.net hövzə saytından Cumhuriye İslami qəzetinin nəqli ilə götürülmüşdür. Ş 3645, səh 12 və ş 3567, səh 12. Şivehaye təhsil və tədris dər hozehaye elmiyye, səh 27.