جناب شهید «غایةالمراد» كیتابیندا مفیدین بو سؤزوندن موقوفه‌نین موقوف‌علئیهمه چاتماسیندان سونرا و واقیفین اؤلوموندن سونرا، بئش یئرده وقفین ساتیلماسی‌نین جاییزلیگینی بیلیب. قاییتماق ایجازه‌سی و شرطی دگیشمك ایجازه‌سینی، ذیكر اولان اوچ یئره آرتیریب. ایسته‌سن مولاحیظه ائت. آما دوشون. (بئش یئر یوخ بلكه دؤرد یئر اولور چونكی بیر مورید -موقوف علئیهمین مونحریف اولمالاری موریدده- ساتماق دئییلدی بلكه شرط دگیشمك ایدی.)

جناب علامه تحریر كیتابیندا یازیر: جناب مفیدین بو سؤزو: «وقفده قاییتماق جاییز دئییل مگر موقوف علئیهمه اوز وئره . . (بو سؤزونه‌جن كی:) . . اؤز حالینا بوراخماقدان اونلارا داها فایدالیدیر» تأویل اولمالیدیر. چونكی قایدالارلا شیدّتلی موخالیف اولدوغونا گؤره «علامه» جناب مفیدین بو سؤزو دئمیش اولماسینا راضی اولانماییب. (چونكی قبضدن اوّل وقف ساییلیر. نییه رجوع جاییز اولماسین؟ جاییزدیر.)

اوندان نقل اولانا اساساً «سید مرتضی» جنابلاری «الانتصار» كیتابیندا دئییب: «ایمامیّه‌نین مونفریداتیندان بیری بو سؤزدور: موقوفه، فایدا وئریلمز حدّه‌جن خراب اولورسا، موقوف‌علئیهمه اونو ساتیب، پولوندان فایدالانماق جاییزدیر. بیر ده بو كی: موقوف‌علئیهمین موقوفه‌نین پولونا شیدّتلی احتیاجی اولورسا، اونون ساتماسی اونلارا جاییزدیر. آما ضرورت اولمازسا ساتا بیلمزلر». سونرا بو فتواسینا ایمامیّه‌دن احتیجاج ائدیب. سونرا «ابن جنید»ین جاییزلیكله موخالیف اولماسینی بیان ائدیب و بونا گؤره كی اونون فتواسیندان اوّل و سونرا جاییزلیگه ایجماع وار، اونو ردّ ائدیب. ابن جنید بو مطلبلره گومان و ظنّلره اعتیماد ائدیب و ایلتیفات اولونمایان شاذّه خبرلری حسابلاییب. بیتدی. (ابن جنید، سونّی‌لرین جاییز بیلدیگی قیاسدان ایستیفاده ائتمگه موتهم اولوب شهردن قووولموشدو.)

سید مرتضی سونرا دئییر: «آما موقوفه یارارسیز حالا دوشرسه و یا موقوف‌علئیهم كاسیبلیق اوزوندن اونون پولونا شیدّتلی احتیاجلاری اولورسا، دئدیگیمیز كیمی ساتیلماسی‌نین جاییزلیگی یاخشیدیر. چونكی واقیف اونلارین منفعیتنه گؤره وقف ائدیب. اونلارین منفعتلری موقوفه‌دن اوزولورسه وقفین غرضی قطع اولار. بیز دئدیگیمیزدن (ساتیلمانین جاییزلیگیندن) باشقا فایدا قالماز». سید مرتضی‌نین سؤزو بیتدی.

شئیخ طوسی «مبسوط» كیتابیندا دئییر: «بیزجه موقوف‌علئیهم بعضی یئرلرده موقوفه‌نین ساتما حقوقونا مالیكدیر؛ موقوفه‌نین خراب اولما قورخوسو اولان یئر و یا موقوف‌علئیهمین شیدّتلی احتیاجی اولا و موقوفه‌نین آبادلاماسینا و ساخلاماسینا گوجلری چاتمایا. بئلنچی دوروملاردا موقوف‌علئیهم موقوفه‌نی ساتا بیلرلر آما بو شراییط اولمازسا اونون ساتیلماسی جاییز دئییل». بیتدی.

سونرا خبرلر واسیطه‌سیله بو سؤزونه احتیجاج ائدیب.

اوندان نقل اولانا اساساً جناب «سلّار» دئییب: « وقف و موقوف‌علئیهمده ایكی جوره حالت اولا بیلر: 1. وقف اولان لحظه كیمی قالالار. 2. حاللاری دگیشه. حاللاری دگیشمه‌سه موقوف‌علئیهمین موقوفه‌نین ساتماسینا، هیبه ائتمه‌سینه، اونون حالیندان بیر شئی دگیشمگه حاقّی یوخدور. آما عكس تقدیرده یعنی موقوفه‌دن هئچ جوره فایدا گؤتورمك ایمكانی اولمازسا و یا موقوف‌علئیهم شیدّتلی احتیاجا دوشرسه، موقوفه‌نین ساتیلیب پولونون موقوف‌علئیهمین فایداسینا خرجلنمه‌سی جاییزدیر». بیتدی.

اوندان نقل اولانا اساساً جناب مكارم «الغُنیة» كیتابیندا دئییب: «بیزه گؤره موقوفه‌نین ساتماسی موقوف‌علئیهیمه ایكی یئرده جاییزدیر؛ 1. موقوفه یارارسیز دوروما دوشه و خراب اولماسیندان قورخولا. 2. موقوف‌علئیهمه، اونو ساتماق مجبوریّتینده قالینجایا قدر شیدّتلی احتیاج اوز وئره. چونكی شیعه طایفاسی بونا ایجماع ائدیبلر. چونكی واقیفین غرضی موقوف‌علئیهمین فایدالانماسیدیر. بیز دئدیگیمیزدن باشقا هئچ فایداسی قالمایاندا، ساتماسی جاییزدیر». بیتدی.

وقال فی الوسیلة و لا یجوز بیعه یعنی الوقف الّا بأحد شرطین

جناب ابن حمزه‌ ده «الوسیله» كیتابیندا دئییب: «وقفین ساتماسی جاییز دئییل مگر ایكی شرطله: 1. موقوفه‌نین خرابلیغیندان قورخولا. 2. موقوف‌علئیهم،  شیدّتلی احتیاج اوزوندن، موقوفه‌نی ایداره ائتمگه و ساخلاماغا گوجو چاتمایا». بیتدی.

اوندان نقل اولانا اساساً جناب قطب راوندی «فقه‌القرآن» كیتابیندا دئییب: «موقوفه‌یه او زمان مالیك اولماق اولار كی اونون خرابلیغیندان قورخولا و یا موقوف‌علئیهمین شیدّتلی احتیاجی اولا».

اوندان نقل اولانا اساساً جناب ابن سعید «جامع‌الشرائط» كیتابیندا دئییب: « موقوفه‌نین خرابلیغیندان قورخولورسا و یا موقف‌علئیهمین اونا شیدّتلی احتیاجی اولورسا و یا موقوف‌علئیهم آراسیندا اینسان اؤلومو ایله نتیجه‌له‌نن بیر فیتنه‌نین یارانماسیندان قورخولورسا، اونون ساتماسی جاییزدیر». بیتدی

«النزهة» كیتابیندان نقل اولوب: «وقفین ساتماسی جاییز دئییل مگر اونون آرادان گئتمه‌سیندن قورخولا و یا موقوف‌علئیهم آراسیندا بؤیوك ضررله نتیجه‌له‌نمگه احتیمالی اولان ایختیلاف باش وئره و یا موقوف‌علئیهیمین اونا شیدّتلی احتیاجی اولا و موقوفه‌نین ساتماسی اونلار اوچون داها یاخشی اولا». بیتدی

جناب محقق‌ده (ره) شرائع كیتابیندا دئییب: «وقفین ساتیلماسی جاییز دئییل مگر اونون قالماسی، موقوف‌علئیهم آراسینداكی ایختیلاف نتیجه‌سینده، خراب اولماسی ایله نتیجه‌لنه و ساتماسی داها صلاحلی اولا».

 همن جناب محقق (ره) «الوقف» كیتابیندا دا دئییب: « موقوف‌علئیهم آراسینداكی ایختیلاف موقوفه‌نین خرابلیغینا گتیریب چیخاریرسا، ساتماسی جاییزدیر. آما ایختیلاف یارانماسا و خرابلیق قورخوسو اولمازسا، بلكه یالنیز ساتماسی اونلار اوچون فایدالی اولورسا، ساتیلماسی‌نین جاییزلیگینی دئسه‌لر ده، جاییز دئییل (من جاییز بیلمیرم)». بیتدی.

علامه‌نین «قوائد» كیتابی‌نین «بیع» و «وقف» بؤلوملرینده‌كی عیبارت، »شرائع» كیتابی‌نین ایكی «بیع» و «وقف» بؤلومونده‌‌كی كیمیدیر.

علامه «تحریر» كیتابیندا دئییب: «وقفین ساتماسی هئچ حالدا جاییز دئییل. موقوفه‌ده‌كی ائو داغیلسا بئله، ساحه وقفدن خاریج اولماز و ساتماسی‌دا جاییز دئییل. آما موقوف‌علئیهم آراسیندا موقوفه‌نین خراب اولماسینا سبب اولما قورخوسو قدر ایختیلاف اولورسا، اصحابیمیزین ایماملاردان نقل ائتدیكلرینه اساساً ساتماسی جاییزدیر». سونرا علامه ابن ادریسین سؤزونو «موقوفه‌نین ساتماسی‌نین موطلق اولاراق جاییز بیلمه‌سینی» ذیكر ائدیب. هابئله ابن ادریسین بعضی اصحابین سؤزونو مونقطیع وقفین ساتماسی‌نین جاییزلیگینه تنزیل ائتمه‌سینی(یئندیرمه‌سین) نقل ائدیب. هابئله ابن ادریسین ابدی وقفده ایختیلافین اولماماسینا داییر سؤزونو ذیكر ائدیب. سونرا علامه دئییب: «موقوفه‌نین بوتون منفعتلری آرادان گئدیرسه مثلاً ائو داغیلا و ساحه اؤلو یئره چئوریلیرسه و موقوف‌علئیهم اونو آبادلاماغا گوجلری چاتمازسا، ساتیلیب یئرینه آیری بیر شئی آلیب اونون موقوفه‌اولماسی دئییلرسه، وجیه یعنی قبول اولوناندیر». بیتدی.

یئنه علامه «التحریر» كیتابی‌نین «بیع» بؤلومونده دئییب: «موقوفه‌نین آباد قالان گونه قدر ساتیلماسی جاییز دئییل آما قالماسی خراب اولماسیله نتیجه‌له‌نیرسه، ساتماسی جاییزدیر. هابئله وقفده قالماسی نتیجه‌سینده موقوف‌علئیهم آراسیندا فیتنه و ایختیلاف یارانما قورخوسو اولورسا، ساتماسی جاییزدیر».

یئنه علامه «ارشاد» كیتابی‌نین «بیع» بؤلومونده دئییب: « وقفین ساتماسی جاییز دئییل مگر خراب اولا و یا موقوف‌علئیهم آراسیندا ایختیلافا سبب اولا. بوردا جاییزدیر».

یئنه علامه «ارشاد» كیتابی‌نین «وقف» بؤلومونده دئییب: «وقفین ساتماسی جاییز دئییل مگر موقوف‌علئیهم آراسیندا ایختیلاف دوشه و خراب اولماق قورخوسو اولا».

یئنه اوندان نقل اولانا اساساً علامه «تذكرة» كیتابی‌نین «وقف» بؤلومونده دئییب: «یاخشی بودور دئییله وقفین ساتیلماسی جاییزدیر خراب اولماسی تقدیرده و موقوف‌علئیهمین اونون تعمیریندن عاجیز اولدوقلاری تقدیرده و یا موقوف‌علئیهم آراسینداكی ایختیلاف نتیجه‌سینده اونون فاسید اولوب خرابلانما قورخوسو اولورسا». بیتدی.