ثم ذكرانّ فی عود الوقف ال ملك الواقف او وارثه، بعد البطلان او الموقوف علیه، وجهین
سونرا [صاحب جواهر] قئید ائدیب: «وقفین باطیل اولماسیندان سونرا موقوفهنین، واقیف و اونون ورثهسینه قاییتماسی، یوخسا موقوفعلئیهمه چاتماسی بارهده ایكی طرف وار». من (شئیخ انصاری) دئییرم صاحب جواهرین بو سؤزونون ایشكالی وار. باطیل اولماماسینا ایجماع وار و اوندان علاوه وقف عنوانینین (مثلاً باغین) آرادان گئتمهسی وقفی باطیل ائتمز. بلكه حتّا ساتیلمانین جاییزلیگیده اونو باطیل ائتمز. باخمایاراق كی ساتیلمانین جاییز اولماسیندا ایختیلافلاری اولوب كی گؤرهسن خراب اولاندان سونرا جاییزدیر؟ یوخسا خرابلیق قورخوسو اولاندا دا جاییزدیر. لاكین خراب اولماق، عنوان دگیشمكله باشقا بیر شئیدیر. (خراب اولماق آیری بیر شئی و ساحهیه چئوریلمك باشقا بیر شئی) سنه گیزلی اولمادیغی كیمی.
بونلاردان سونرا دئییبلر: وقفین عنوانینین باطیل اولماسی ایله اونون باطیل اولماسینا اساس یوخدور. چونكی عنواندان منظور واقیفین آشاغیداكی دئدیگی جوملهنین مفعولو اولورسا «بو باغی وقف ائتدیم» بونون كیمیدن باشقا هئچ نه دئییل: «بو باغی ساتدیم» و یا «بو باغی باغیشلادیم». (یعنی نئجه كی ساتماق و باغیشلاماقدا باغلیق آرادان گئدیرسه موعامیله باطیل اولماز وقفدهده ائلهدیر.)
عنوانا تعلیق اولموش مولكیّت، مولكون، عنوانین داییر مدار اولماسینی طلب ائتمیر. (عنوان اولاندا موشترینین مولكودور اولمایاندا موشترینین مولكو اولماز) نتیجهده باغ بیرینین مولكو اولاندان سونرا او، اونون بوتون خاریجی جزءلرینه مالیك اولار. (خراب اولماقلا مولكیّتیندن خاریج اولماز.) باخمایاراق كی باغ، عنوانین ضیمنینده اولمایا.
مولكیّت، شرعی حؤكملر اونلارا تعلّوق تاپان جعلی عنوانلار كیمی دئییل. (شرعی حؤكملر عنوانین داییر مداریدیلار. عنوان اولاندا اولار، اولمایاندا اولماز. موستطیع اولاندا حج ائتمهلی و . . .)
آما عنواندان عورف و علم اهالیسی ایصطیلاحلاریندان باشقا بیر شئی نظرده توتولورسا، موضوعدا لفظاً و یا قصداً (دئییلمهییب آما قصد ائدیلیب) شرط اولان شئیین باغلیق عنوانیندان آرتیق اولوب اولمادیغینین (یعنی ساحهنیده توتور یوخسا یوخ) بیلینمهسی اوچون، نظرده توتولان شئی قئید اولمالیدیر.
آما صاحب جواهر ایستهسه ایدی قئید اولان زادی وصیّت میثالی ایله تأیید ائلهسین موناسیب اولاردی بیزیم مسألهنی قورتولموش بیر وصیّتله موقاییسه ائدهیدی. موصینین اؤلمهسیله مولك اونون مولكیّتیندن خاریج اولایدی و موصیله اونو قبول ائدهیدی.
عالیملرین بیریده اولسون بئله، باغین ساحهیه چئوریلمهسیله وصیّتین باطیل اولماسینا راضی اولورمو؟ (البته یوخ)
بلی، وصیّت بیتمهمیش، اونون قاییتماسی و یا باطیل اولماسی بارهده آیری یؤنلردن بحث وار. (مثلاً موصیله قبول ائدیر یا یوخ و ...)
سونرا، صاحب جواهرین ایكی طرفدن دانیشدیغی بارهده دئمك لازیمدیر كی عالیملرین: «ابدی وقفده موقوفه واقیفین موكیّتیندن خاریج اولاندان سونرا، ابداً واقیفین مولكونه قاییتماز» سؤزونو تطبیق ائدندن سونرا صاحب جواهرین او سؤزونه هئچ اساس یوخدور.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي