[وقفین ساتیلماسی‌نین جاییز اولدوغو یئرلردن] اوچونجوسو: آز فایدا وئره‌جك شكیلده داغیلا آما یوخلوق درجه‌سینه چاتمایا. بوردا ساتمانین منع ائتمه‌سی یاخشیدیر. یئردن اوزولموش خورما آغاجی مسأله‌سینده عالیملرین چوخونون سؤزونون ظاهیریندن‌ده بو چیخیر. بیر حالدا كی شئیخ طوسی «الخلاف» كیتابی‌نین محكی‌سینده اونون ساتماسینی جاییز بیلیب. بئله دلیل گتیریب: «ساتماقدان باشقا اوندان هئچ جور فایدا گؤتورمك اولماز. چونكی واقیفین شزط ائتدیگی حال (آغاجلیق) داها باطیل اولوب و قاییتماسینا دا اومید یوخدور.»

«ابن ادریس حلّی» ساتماغی منع ائدیب. بئله دئییب: «یئردن اوزولموش خورما آغاجین ساتماغی جاییز دئییل و ساتماقدان باشقا اوندان آیری فایدا آپارماق لازیمدیر». ابن ادریس حلی بئله ایستیناد ائدیب: «موقوفه‌نین بعضی فایدالاری آرادان گئتسه‌ده هامیسی‌نین آرادان گئتمه‌سی معنادا دئییل. اوندان فایدا گؤتورمك اولورسا اؤز حالیندا قالمالیدیر. چونكی یئردن اوزولموش خورما آغاجینی تاوانا قویماق كیمی یئرلرده ایستیفاده ائتمك اولار».

ایكی فاضیل (علامه و اوغلو)، ایكی شهید (اوّل و ثانی)، محقق ثانی و موتأخیرلرین چوخونون ابن ادریسله مووافیق اولدوقلاری حكایت اولونوب.

[فخرالدین] «ایضاح» كیتابیندا آتاسیندان(علامه‌دن) نقل ائدیب: «شئیخ طوسی ایله ابن ادریس حلی آراسینداكی داعوا لفظی داعوادیر». [فخرالدین] آتاسی‌نین سؤزونو تحسین ائدیب. شئیخ دلیل گتیرنده بوتون فایدالارین سلب اولماسینی قئید ائدیب. ابن ادریس حلی ‌ده موقوفه‌نین فایداسی‌نین قالماسینی فرض ائدرك ساتماقدان منع ائدیب.

دئییلیب (صاحب مقامیس دئییب): اولا بیلر شئیخ ایله ابن ادریسین داعواسی بونا اساسلانا: شئیخین دلیل گتیرمه‌سیندن ظاهیر اولدوغو كیمی موقوفه،‌ اونون اوچون وقف اولدوغو فایدانی رعایت ائتمك اوچون ایختیلاف چیخیب.

[شئیخ انصاری بویورور] داعوانی بونونلا اساسلاندیرماق [كی شئیخ طوسی موقوفه‌دن نظرده توتولان منفعتی منظور ائده] ایشكالسیز دئییل. (مثلاً خورما آغاجی داها خورما وئرمیر پس ساتیلمالیدیر.)

هر حالدا  بو وضعیّتده (آز فایدا وئره‌جك شكیلده داغیلا آما یوخلوق درجه‌سینه چاتمایا) ساتماغین جاییزلیگی یاخشیدیر. اوندان بیرینجی‌لیكلی بودور كی داغیلمامیش آز فایدا وئره‌جك دوروما دوشه. نتیجه‌ده بو وضعیّتده (داغیلماییب آما فایداسی آزالیب) ساتماسی جاییز دئییل. یوخسا بونا قاییل اولاق كی موقوف‌علئیهمه داها فایدالی اولان دورومدا ساتماغینی جاییز بیلك. اونون‌دا تفصیلی یاخیندا (آشاغیدا) گله‌جك.

[وقفین ساتیلماسی‌نین جاییز اولدوغو یئرلردن] دؤردونجوسو: موقوفه‌نین ساتماسی موقوف‌‌علئیهمه داها فایدالی اولسون. ظاهیر بودور بوندان منظور: ثمن، موقوف‌علئیهمین مؤوجود اولدوغو مودّتده تدریجله الده اولان منفعتدن، داها چوخ اولسون. بو وضعیّتده ساتمانین جاییز بیلمه‌سینی شئیخ مفدیه نیسبت وئریرلر. اوّللر اونون سؤزو دئییلدی. ایسته‌سن قاییت باخ. موقوفه‌نین ثمنی ایله بدل آلماغین واجیبلیگینه قاییل اولورساق، داها فایدالی اولماغی ایكی جور اؤلچمك اولار:

1. مؤوجود بطنه نیسبت.  2. بوتون بطنلره نیسبت.

آما اكثر عالیملر بلكه هامیسینا مووافیق اولاراق ساتماقدان منع ائتمك موطلق اولاراق (مؤوجودلارا داها فایدالی اولسون و یا هامی‌یا) داها یاخشیدیر.

[نییه هامی دئدین؟] بونا گؤره كی مفیدین اوّللر قئید اولان سؤزو ساتماغین جاییزلیگینه دلالت ائله‌میر. [چونكی مفید شرطین دگیشمه‌سینی جاییز بیلمیشدی، ساتماغی یوخ.] و حتّا ساتماغین جاییزلیگینه دلالت ائدن تقدیرده ده علامه‌نین تحریریندن نقل اولان سؤز كئچدی كی مفیدین سؤزونو تأویل ائتمه‌لی‌ییك. (یاخشی بودور قبضدن قاباق‌دا قاییتمایاسان.)

هر حالدا، موقوفه‌نین ساتاغینی منع ائتمگه ایشكال وارید دئییل. چونكی منعی طلب ائدن سببلر وار:

1. واقیفین اینشاسی اساسدا عمل ائتمگین واجیبلیگی. 2. ایمام كاظمین (ع) «موقوفه‌نین ساتماغی جاییز دئییل» سؤزو.

و بونلاردان باشقاسی.

هم‌ده منعی طلب ائدن سببدن منع ائدن صالح دلیل یوخدور. (ائله بیر صالح دلیل یوخدور كی بیزی منع ائدن سببلره عمل ائتمگه مانع اولا.) تكجه بو وار: ابن محبوبون علی بن رئاب، او دا جعفر بن حنّاندان نقل ائدن روایت. دئییر ابا عبدالله ایمام صادقدن (ع) سوروشدوم: «بیر كیشی، تاخیل وئره‌جك ساحه‌سینی آتا-آناسی قوهوملارینا وقف ائدیر و او تاخیلدان قوهومو اولمایان بیر كیشی‌یه ایلده اوچ یوز دیرهم وئریلمه‌سینی و گئریده قالانینی آتا-آناسی قوهوملاری آراسیندان پایلانماسینی وصیّت ائدیر». حضرت بویوردو: « ایلده اوچ یوز دیرهم وصیت ائتدیگی كیشی‌یه، ائتدیگی وصیّت جاییز و نافیذدیر». دئدیم: «نئجه گؤرورسوز او ساحه‌دن ایلده بئش یوز دیرهملیكدن آرتیق اله گلمیر؟» بویوردو: «یوخسا اونون وصیّتینده ساحه‌نین تاخیلیندان اوچ یوز دیرهم موصی‌له اوچون وئریلمه‌سی و گئریده قالانی آتا-آناسی قوهوملاری آراسیندا پایلانماسی یوخدور؟» دئدیم: «بلی وار». بویوردو: «موصی‌له اوچ یوز دیرهمی گؤتورمه‌میش قوهوملاری هئچ نه گؤتورنمزلر. سونرا اوندان هر نه قالیب اونلاریندیر». دئدیم: «نئجه گؤرورسوز موصی‌له اؤلورسه؟» بویوردو: «اونا عایید اولان اوچ یوز دیرهم اونون ورثه‌سینه عاییددیر. بیر نفرلری دیری قالینجا ایرث آپاراجاقلار. ورثه‌لردن بیر نفر قالمایانجا قطع اولورسا، وقفدن اله گلن اؤلونون (واقیفین) قوهوملارینا عایید اولار. سونرا قوهوملاری گئریده قالان ایرثی، قالان تاخیلی اؤز آرالاریندا بؤلرلر». دئدیم: «اؤلونون (واقیفین) ورثه‌سی احتیاجلاری اولورسا و اله گلن تاخیل اونلاری كیفایت ائله‌مه‌سه ساحه‌نی ساتا بیلرلر؟» بویوردو: «بلی هامیسی راضی اولورسا، ساتماق‌دا اونلارا داها فایدالی اولورسا، ساتا بیلرلر».