و مما ذكرنا یظهر الجواب عن روایة الحمیری
[جعفرین روایتینه] وئردیگیمیز جوابدان حِمیَرییه وئریلن جوابدا بللی اولور. (او دا بونا تایدیر) سونرا بو شكیلده ساتماغی جاییز بیلسك، ثمن ساتان بطنه چاتار. هر نه ایستهسهلر اونونلا ائلیه بیلرلر.
ائله بو سؤزدن بو روایتلرین قایداسینا موخالیفت ائتمگه آیری وجه (آچی) تاپیلدی. (اگر موقوفه بوتون بطنلره عاییدسه نییه گرك یالنیز بیر بطن اونون ثمنینی گؤتورسون) بو عئینین بوتون بطنلره عایید اولماسی، بدلینینده اونا تای اولماسینی طلب ائدیر. اوّللر قئید ائدیلدیگی كیمی موقوفه بدلینین یالنیز بایعه (مؤوجود بطنه) عایید اولماسی محالدیر. ساتیلماغین بو فورمادا جاییز اولماسی و ساتانین ثمنده تصرّوف ائتمهسی شارع طرفیندن ساتانا، بیعدن بیر آن اوّل، سونراكی بطنلرین حاقّینی ساقیط ائتمگه روخصت وئرمهسیدیر. هیبهده اولان رجوع (قاییتماق) كیمی. هیبهده باغیشلایان باغیشلادیغی شئیی (باغیشلایاندان سونرا) ساتسا، بیعدن بر آن اوّل هیبه باطیل اولوب باغیشلایانین مولكویّتینه قاییدار. و حقیقتده او اؤز مالین ساتمیش اولار.
[بئله فرض ائدیریك كی] بو عمل، موشترك مالین ساتیلماغی ساییلماسین و نتیجهده بدلین بیر نفره ایختیصاص تاپماسی محال اولماسین.
[وقفین ساتماغینین جاییز اولدوغو یئرلردن] بئشینجیسی:
موقوفعلئیهمین شیدّتلی احتیاجلاری اولا. اوّللر بو شكیلده ساتماغا ایجازه وئرنلرین سؤزو قئید اولوندو. بلكه سید مرتضینین الانتصار كیتابی و [ابالمكارمین] الغنیه كیتابیندا ساتماغین جاییزلیگینه ایجماع نقل اولوندو. بایاق قئید اولان جعفرین روایتیده بونا دلالت ائلیر. بونو ردّ ائدیریك چونكی روایتین ظاهیری موقوفهنین ساتماغینین جاییزلیگی اوچون تاخیلین موقوفعلئیهمین ایللیك معاشینی كیفایت ائتمهمهسینه كیفایتلنیر. سنه گیزلی اولمادیغی كیمی. [ایللیك معاشینی كیفایت ائتمهمك] شرعی كاسیبلیغین اَن آشاغی سویّهسیدیر. و جاییز بیلنلرین قئید اولان عیبارتلریندن ضرورت و شیدّتلی احتیاجین مؤعتبر اولماسی منیمسهنیر. شیدّتلی احتیاجلا موطلق كاسیبلیق آراسیندا «عموم خصوص من وجه» نیسبتی وار. چونكی بعضاً كاسیب اولار آما شیدّتلی احتیاجی اولماز بلكه موطلق اولاراق احتیاجی اولار كی ایقتیصادی دورومو اینكیشاف تاپسین. و بعضاً ده ایللیك معاشینی تأمین ائده بیلن اینسانا شیدّتلی احتیاج اوز وئرر. نتیجهده روایتین ظاهیرینه عمل اولونماییب. (اورادا موطلق حاجت و احتیاج شرط اولونوب آما سیز شیدّتلی احتیاجدان دانیشیرسیز) بوندان علاوه دئییله بیلر:
جوابین ظاهیری هامینین (بطنلرین) راضیلیغیندان سونرا و ساتماغین داها فایدالی اولدوغو تقدیرده، احتیاج اولماسا دا ساتماغین جاییزلیگیدیر.
هر حالدا؛ شیدّتلی احتیاج اولان زاماندا ساتماغین جاییزلیگینه ایكی ایجماعدان باشقا سبب قالمیر. (قئید اولان ایكی ایجماع سید مرتضی و ابالمكارمدن نقل اولوب. اونلار ایجماعلارین جماعته ایستیناد ائدیبلر.) بو ایكی ایجماعا دایاناراق «موقوفهنی ساتماق اولماز» و «موقوفهنین ساتیلدیغی تقدیرده ثمن مؤوجود بطنه مخصوص اولماز» قایدالاریندان خاریج اولا بیلمهریك. بوندان علاوه موتأخیرلرین هامیسی و قدیمیلرین بعضیسی طرفیندن بو ایكی منقولا، موخالیفت وَهنی (شاییبهسی) وار. بلكه حتّا ابن ادریسین سرائر كیتابیندا ایدعا ائتدیگی ایجماع ایله موعاریضدیر.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي