و فیه انّ اللازم علی هذا تعمیم الجواز فی كل مورد لا یؤمن معه من تلف الاموال و النفوس
+0 به یه ن
بوندا (بو ایستیدلالدا) ایشكال وار.
روایتی بئله معنا ائتمك، جان و مال تلفینه امین اولونمایان هر موریدده حتّا موقوف‌علئیهمین ایختیلافی اونا سبب اولمایان جهتده ده، بوتون فیتنه‌لری ایصلاح ائتمگه موقوفه‌نین ساتماغی‌نین جاییزلیگی لازیم گتیرر. (جاییزلیگی بونلارین هامیسینا تعمیم ائدر.) هر چند فیتنهنین موقوفه‌یه ربطی اولمایا. یوخسا (مگر بو كی) بئله ایدعا اولا: تعلیل گتیرمك («فانه» دئمك) حقیقی تعلیل دئییل بلكه ذهنه یاخینلاشدیرماق اوچون دئییلیب. حقیقی تعلیل اولسایدی اوندا بوتون موریدلرینه شامیل اولاردی.
لاكین بئله ایدّعا اولورسا ایختیلافی امین اولونمایانلا موقیّد ائتمك یاساقدیر. (چونكی تعلیل دئییل كی هله تقیید ائلیه بیلسین.) شهید ثانی الروضه كیتابیندا بیلدیگی مطلب ائله بودور كی ایختیلاف خرابلیق معرضینده قویسا كیفایتدیر، داها تقیید (امین اولماماقلا) احتیاج دئییل. سؤزونون اوّللر كئچدیگی كیمی.
لاكین بوجور حؤكم ائتمك (امین اولماماق تقییدی اولماسین و احتیمال كیفایت ائدر) مشهورلا موخالیفدیر. بئله اولاندا بو روایته وثوق قالماز كی اونون واسیطه‌سی ایله وقفین ساتماسینی منع ائدن عموماتدان و قایدالاردان رفع ید ائدك. بوندان علاوه كی بو روایتده دلالت جهتیندن ضعیفلیك وار. یاخیندا اونا ایشاره ائده‌جه‌ییك. دئدیكلریمیزدن دوققوزونجو صورتین ایستیدلالی بللی اولدو. (او دا بونا تایدیر. مونتهاسی اوندا مال و جان دئییلدی و بؤیوك ضرریدی.)
آما بو روایتله اونونجو صورته (جانلاری موباح ائدن فیتنه قوپار) ایستیدلال ائتمك بئله‌دیر: جان تلفی‌نین مال تلفینه ضمیمه اولماسی، بونونلا یاناشی كی اكثراً جان تلف اولماسی‌نین آردینجا مال تلف اولماسی‌دا اولار، دلالت ائدیر بونا كی فیتنهنین جان تلفینه سبب اولماسی درجه‌یه چاتماسی اعتیبار اولونور. اوندان آشاغی یعنی فقط مال تلف اولماغی درجه‌ده چاتماغینی كیفایت بیلمیر. (ساتماغین جاییزلیگی اوچون.) بو ایستیدلالدان بئله چیخیر كی فاسادین سببی یالنیز موقوف‌علئیهمین ایختیلافینا سؤیكنمیر. بلكه بو شراییطده هر فیتنه‌یه گؤره موقوفه‌نین ساتماغی جاییز اولاجاق. بوندان علاوه كی روایتین ظاهیری جان و مال تلفی ایله نتیجه‌لنه بیلن ایختیلافلارا كیفایت ائدیر. (امین اولماغا و گومان ائتمگه احتیاج یوخدور.) و بایاق قئید اولان ابن سعیدین الجامع كیتابی‌نین عیبارتی بللی اولان كیمی: جان تلفینی موباح ائدن فیتنه اعتیبارلیدیر. (یعنی جان و مال تلفی ایله نتیجه‌لنه بیلمگی كیفایت بیلمیر.)
حاصیل بو كی:
موقوفه‌نین ساتماغینی جاییز بیلن فتوالارین هامیسی:
ایستر بونا قاییدا كی وقفین قالماسی امینلیكدن، گومان اوزوندن و یا احتیمال اوزوندن اونون قیسماً و یا بوتونلوكده فاسادا معروض قالماسینا سبب اولاجاق.
و یا ایستر بونا قاییدا كی موطلق (جان تلفی ایله نتیجه‌لنه و یا آیری شئیلر) و یا خاص ایختیلافی (جان تلفی، بؤیوك ضرر و یا جن تلفی‌نین موباح اولماسی ایله نتیجه‌لنه) مؤعتبر سایالار.
فتوا صاحیبلری‌نین موكاتیبه‌دن آنلادیقلارینا دایانیر.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي