گؤردویون كیمی ایجماعلارین ظاهیری گوجو شرط بیلیرلر. بوتون ایلاهی وظیفه‌لرده شرط اولدوغو كیمی. اوّللر «الغنیة» كیتابی‌نین عیبارتینده،‌ تسلیمی ایمكانسیز اولان شئیین بئیعی‌نین جاییز اولمادیغنا حؤكم ائدنده شرط اولماغا تأكید اولونوب. نتیجه‌ده شرط مونتفی اولاندا مشروط دا مونتفی اولار. اونلارین هامیسینا باخمایاراق عالیملرین بعضیسی (صاحب جواهر) الغنیه‌نین عیبارتیندن گوجون شرط اولماسینی یوخ بلكه عاجیزلیگین مانع اولماسینی ظاهیر بیلیبلر. (او عیبارتدن بو نتیجه‌نی آلیبلار كی گوج شرط دئییل بلكه تسلیم ائده بیلمه‌مك مانع اولر.) [صاحب جواهر] دئییر: بو مسأله‌نین (گوجون شرط اولماسی و یا عجزین مانع اولماسی‌نین) ثمره‌سی شكّ اولان زامان ظاهیر اولار. (گوج شرط اولان وضعیّتده شك ائله‌سن كی گوجون وار یا یوخ، واز كئچمه‌لیسن. آما عجزین مانع اولماسینا اینانیرسانسا یالنیز عاجیزلیگه امین اولدوغون یئرلرده واز كئچمه‌لیسن.) سونرا عالیملرین ضال و ضاله (ایتمیش اشیا) مسأله‌سینده‌كی ایختیلافی عجزین مانع اولماسینا شاهید گتیریب كی غررین اونا ایجماع اولونموش یقینلی ضرر میقداری (قدر متیقّن) عجزین گئرچكلشمه وضعیّتی‌دیر. (عجز گئرچكلشن یئرده ایشكال اولور.)

بو سؤزون‌ده ایشكالی وار: ایجماعلارین صراحتی خصوصاً الغنیه‌نین تأكیدله «بالانتفاء عند الانتفاء» (شرط مونتفی اولاندا مشروط دا مونتفی اولار.) عبارتینه تصریح ائتمه‌سیندن اونلارین تسلیم گوجونو شرط بیلمه‌لرینی گؤردون. (چون اگر عجزی مانع بیلسه‌ایدیلر بئله دئمه‌لی ایدیلر: «انتفاء عند الوجود العجز»)

بو بیلدیكلریندن عجزین عدمی اولماسینی نتیجه آلدین. چونكی شخصین شأنینده صینفاً، نوعاً، جینساً و یا شخصاً گوجون یوخلوغودور. (اوندا گوج اولمالی ایدی آما یوخدور.) نه‌جور مانع اولا بیلر؟ بونونلا كی مانع وجودی‌دیر و اونون وارلیغی ایله عدم لازیم گلر. (مانع وجودی اولمالیدیر عدمی یوخ.)

حتّا اگر عجزین مانع اولماسینی قبول ائله‌سك شكّ زامانی اونون ثمره‌سی اولماز. نه موضوعی شكّده و نه حؤكمی شكّده و نه مفهومی شكّده ثمره‌سی اولماز.

[مصداقیّه شوبهه اوچون میثال:] اوّللر گوج واریدی آما ایندی شكّ وار گؤره‌سن گوج وار یا یوخ؟ اصل گوجون باقی قالماسیدیر. و یا اوّللر گوج یوخیدی و ایندی شك اولور گؤره‌سن گوج وار یا یوخ؟ اصل گوجون اولماماسی و عجزدیر. فرق ائله‌مز گوجو شرط بیلك و یا عجزی مانع بیلك.

[حؤكمیّه شوبهه‌ اوچون میثال:] بیلمیریك صحیحلیك عموماتیندان خاریج ائتدیگیمیز ایستیمرارلی عجزدیر (داواملی عجزدیر) یوخسا ایستیمرارسیز (داوامسیز) عجزدیر. (عجزین داواملی اولماسینا امین اولدوغون یئرده حتماً تخصیص یئییب. و عجزین داوام تاپمادیغی یئرده تخصیص یئمه‌ییب.)

[مفهومیّه شوبهه اوچون میثال:] عجزین نقل اولونانا اساساً چتینلیق معناسینا شامیل اولماسینی‌دا و یا ایمكانسیز معناسیندا اولماسینا شكّ ائدك. (بونا شك ائدك: گؤره‌سن اونون معناسی صیرفاً ایمكانسیز اولان یئردی یا چتین اولان یئرلره ده شامیل اولور؟)

بو ایكی صورتده (حؤكمیه و مفهومیّه شوبهه‌لرینده) صحیحلیك عموماتینا ال آتماق لازیم گلر. فرق ائله‌مز گوج شرط اولسون و یا عجز مانع اولسون.