والحاصل انّ التردد بین شرطیة الشیء و مانعیّة مقابله
نتیجهده؛ بیر شئیین شرط اولماسیندا و یا قارشیسینداكینین مانع اولماسیندا تردید ائتمك صحیحدیر و فیسق و عدالت كیمی ایكی ضیدّلرده ثمره وئرر. آما بیزیم مسألهمیزده و اونا تایلاردا (عدم و ملكهده) ثمرهسی اولماز. مثلاً علم و جهلده.
[صاحب جواهر اؤزونه شاهید گتیردیگی] عالیملرین ضال و ضاله مسألهسیندهكی ایختیلافی، اونلارین صحیحلیك و باطیللیگه گتیردیكلری دلیللردن ظاهیر اولدوغو كیمی مالیكین قودرت و یا عجزینده شكّینین اولماسی اوچون دئییل و بونا اساسلانمیر كی قودرت شرطدیر و یا عجز مانع. بلكه اونلارین ایختیلاف سببی [من] حؤكملرینه ایشاره ائدنده قئید اولاجاق.
[تسلیمه گوج چاتماق شرط اولاندان سونرا] قئید اولان شرط، تسلیمه ایستحقاقی اولان زامان مؤعتبردیر. ایستحقاق زامانی اولمایاجاغی بیلینسه عقد زامانیدا اولماسینین فایداسی یوخدور. ایستحقاقدان اوّل حتّا عقد زامانی گوجون اولماماسینین ضررینین اولمادیغی كیمی. (ایستحقاق زامانی گوجوموزون اولاجاغینی بیلیریك آما اوندان اوّل گوجوموز یوخدور.)
عئین، موشترینین الینده اولدوغو زامان تسلیمه گوجون اولماسینین اصلاً مؤعتبر اولمادیغی دا اونا تابعدیر.
بعضی یئرلرده ده تسلیمین اصلاً اعتیباری یوخدور: بیر شئیی آلماقلا آزاد اولدوغو زامانلار كیمی. (مثلاً قولو اؤز اوغلونا ساتاندا آلماق همن آزاد اولماسینا گؤره تسلیمین موضوعیّتی یوخدور.) موعامیلهدن سونرا هئچ كسین بو مالا سلطنتی یوخدور.
بعضی یئرلردهده موشتری عقد آنیندا تسلیمه ایستحقاقی اولماز. بو مسأله یا تسلیمین تأخیرینی شرط ائتمهسینه گؤره و یا عقدین موتزلزیل اولماسینا گؤرهدیر، فضولی بئیعده اولدوغو كیمی. چونكی فضولیده مالیكین ایجازهسیندن اوّل تسلیمه ایستحقاق یوخدور. ایجازهدن اوّل تسلیمه گوج چاتماق مؤعتبر دئییل. لاكین بوردا بیر موشكول وار:
فضولی بئیعینده ایجازهنی كاشیف بیلدیگیمیزه اساساً بو بئیع اصیل اولان طرفدن لازیمدیر. (موشتری طرفیندن موتزلزیل دئییل بلكه لازیمدیر.) بئله اولاندا اصیل طرفه غرر اولور. چونكی آلدیغی شئیین الده ائتمهسینه گوجو چاتمیر. بلی یاخشی اولار بئلنچی موعامیلهنین هر ایكی طرفیده فضولی اولسون.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي