یوخسا [بایاق سایدیقلاریمیز عؤرفاً غررلی بیلینیب]بئله دئییله: نَبَوی حدیث، [شرع یوخ بلكه] عؤرف نظرینده غررلی اولان موعامیله‌لردن نفی ائدیر. نتیجه‌ده _صَرف و سَلَم كیمی_ قبض اوندا شرط اولونان بئیعلر قبضدن اؤنجه اوزرینده جهل اولان عَوَضده و یا غیر مقدور عوَضده واقع اولورسا عؤرفاً غرر ساییلار. چونكی ایكی عوَضده قبضین شرط اولونماسی عؤرفی دئییل بلكه شرعی‌دیر نتیجه‌ده شرعاً ده غرر و جهل صادیق اولماسا عؤرفاً غرر و جهل صیدق ائلر. چونكی ثمنی وئرمه‌میش هله اینتیقال اوز وئرمه‌ییب و اینتیقال وئرندن سونرا دا داها جهل یوخدور. آما [بیز شرع نظرینی نافیذ بیلنمَریك چونكی] نهی و فاسیدلیك عؤرفی غررین آردینجا گلرلر. (بو ایكی بئیع عؤرفاً غرر ساییلار.)

ائله بو جهتدن غیری مالیك، مالیك طرفیندن یوخ بلكه اؤز آدینا _تسلیم ائده بیلمگه‌جگینی_ ساتدیغی زامان بئیعی باطیل بیلمگیمیز مومكوندور. یوخسا، عؤرف موطلیع اولورسا كی موعامیله‌نین اثری شرعاً اوندان جهل و ریسك اولمایان ویجهه‌ده‌دیر، عؤرفی غرر منع اولار. عؤرف، یاخین قوهومون آلینان آنیندا آزاد اولماسیندان خبری اولورسا، جهل و ریسكین اولماسینا اصلاً حؤكم وئرمز. (بیر شخص اؤز آتاسینی قول كیمی آلیرسا ساتیجی‌نین اونون تحویل وئرمگه گوجو چاتماسا دا ایشكالی یوخدور چونكی بو اونو آلماق همن آزاد اولاجاق و تسلیمه احتیاج اولمایاجاق.) هابئله صَرف و سلَم بئیعینده. نتیجه‌ده موعامیله‌نین شرعی تأثیرلرین موشاهیده ائدندن سونرا معیار و میلاك عؤرفی غررین صیدق ائتمه‌سیدیر. دوشون گینن.

سونرا، مسأله‌نین اساسی ایله موخالیفت یالنیز محقق ثانی‌نین موعاصیری اولان فاضل قطیفی‌دن گؤروشوب. اوندان نقل اولونانا اساساً او «ایضاح النافع» كیتابیندا دئییب: «تسلیمه گوجون اولماسی یالنیز موشتری‌نین مصلحتلریندندیر. نه اینكی بئیعین اؤزونون صحیحلیگینده شرط اولسون. نتیجه‌ده ساتیجی مبیعی تسلیم ائتمگه گوجو اولماسا دا موشتری اونو اله كئچیرمگه گوجو چاتیرسا بئیع صحیح اولار. بلكه موشتری‌نین و ساتیجی‌نین گوجلری تسلیمه چاتمایا آما موشتری موعامیله‌یه راضی اولا یئنه بئیع صحیحدیر و مبیع موشتری‌یه مونتقیل اولار. _موشتری بئیع زامانی ساتیجی‌نین تسلیمدن عاجیز اولدوغونو بیلیرسه_ سونرا مبیعی الده ائده بیلمه‌سه‌ده مبیع ساتیجی‌یا قاییتماز. نتیجه‌ده اوغورلانمیش و غصب اولموش كیمی شئیلرین بئیعی صحیحدیر.

اگر مبیع عؤرفاً قبض اولونامایان شئیلردن اولورسا اونون بئیع واسیطه‌سیله موعاویضه‌سی صحیح دئییل. چونكی مالی باطیل قارشیلیغیندا یئمك معناسیندا اولار. آما شاید ائله بیر شئیی موصالیحه ائتمك اولا. (صولح یولو ایله موعاویضه اولونا.)

[فاضل قطیفی داوام ائدیر:] بوردان محققین «النافع» كیتابیندا دئدیگی سؤزونون موطلق اولاراق دوز اولمادیغی بللی اولور. محقق «النافع» كیتابیندا دئییب: «قاچاق قولون بئیعی ضمیمه‌سیز صحیح دئییل». محققین بو فتواسی 1. موشتری‌نین ریضایتی اولمایان زامان و یا 2. قاچاقلیغیندان خبری اولمایان زامان و یا 3. عؤرفاً قبض ایمكانی اولمایان زامان صحیح اولماز. اگر بونلاردان باشقاسینی نظرده توتورسا صحیح اولمادیغی موسلّم دئییل. (یعنی صحیح اولار.) فاضل قطیفی‌نین سؤزو بیتدی.

اللهم إلا أن یقال: إن المنفی فی النبوی  هو كل معاملة تكونبحسب العرف غررا، فالبیع المشروط فیه القبض - كالصرف والسلم - إذا وقع على عوض مجهول قبل القبض أو غیر مقدور، غرر عرفا، لأن اشتراط القبض فی نقل العوضین شرعی لا عرفی، فیصدق الغرر والخطر عرفا وإن لم یتحقق شرعا، إذ قبل التسلیم لا انتقال وبعده لا خطر، لكن النهی والفساد یتبعان بیع الغرر عرفا.

ومن هنا یمكن الحكم بفساد بیع غیر المالك إذا باع لنفسه - لا عن المالك - ما لا یقدر على تسلیمه.

اللهم إلا أن یمنع الغرر العرفی بعد الاطلاع على كون أثر  المعاملة شرعا على وجه لا یلزم منه خطر، فإن العرف إذا اطلعوا على انعتاق القریب بمجرد شرائه لم یحكموا بالخطر أصلا، وهكذا.

فالمناط صدق الغرر عرفا بعد ملاحظة الآثار الشرعیة للمعاملة، فتأمل.

ثم إن الخلاف فی أصل المسألة لم یظهر إلا من الفاضل القطیفی

المعاصر للمحقق الثانی، حیث حكی عنه أنه قال فی إیضاح النافع: إن القدرة على التسلیم من مصالح المشتری فقط، لا أنها شرط فی أصل صحة البیع، فلو قدر على التسلم صح البیع وإن لم یكن البائع قادرا علیه، بل لو رضی بالابتیاع مع علمه بعدم تمكن البائع من (1) التسلیم جاز وینتقل إلیه، ولا یرجع على البائع، لعدم القدرة إذا كان البیع على ذلك مع العلم، فیصح بیع المغصوب ونحوه.

نعم، إذا لم یكن المبیع من شأنه أن یقبض عرفا لم یصح المعاوضة علیه بالبیع، لأنه فی معنى أكل مال بالباطل، وربما احتمل إمكان المصالحة علیه.

ومن هنا یعلم: أن قوله - یعنی المحقق فی النافع -: " لو باع الآبق منفردا لم یصح "، إنما هو مع عدم رضا المشتری، أو مع عدم علمه، أو كونه بحیث لا یتمكن منه عرفا، ولو أراد غیر ذلك فهو غیر مسلم ، انتهى.