[فاضل قطیفی‌نین] بو سؤزونون _ایجماعدان اؤیرندیگین و موشتری‌نین علمی ایله دفع اولونامایان غررین لازیم گلمه‌سینه اساساً_ ایشكاللی اولدوغونو گؤردون. چونكی شارع غرردن نهی ائدیب. یوخسا بورداكی غرر خودعه و توولاماق معناسینا توتاق. نتیجه‌ده خودعه اولان یئرده_موشتری‌نین جهلی اولان زامان_ موعامیله باطیل اولار. آما غرر جهالت و ریسك معناسیندادیر.

سونرا، بعضی بؤیوكلرین اعتیرافی كیمیلردن ظاهیر اولان كیمی: تسلیمه گوجون اولماسی اؤز اؤزلوگونده شرط دئییل. بلكه آیری بیر شئیین تابعیدیر. اساس مقصد الده ائده بیلمكدیر. (ایستر ساتیجی تحویل وئره بیلسین و ایستر موشتری الده ائتمك گوجونه مالیك اولسون.) بوردان بللی اولور ساتیجی‌نین عكسینه یالنیز موشتری الده ائتمگه گوجو چاتیرسا بئیعین صحیحلیگینه كیفایت ائدر. «اسكافی»، «علامه»، «كاشف الرموز»، «ایكی شهید»، «محقق ثانی» و سید مرتضی‌نین «الانتصار» كیتابی‌نین ظاهیرینده دئدیكلری كیمی: الده ائتمك گوجونه مالیك اولان شخصه قاچاق قولون بئیعی‌نین صحیحلیگی، یالنیز شیعه اعتیقادیندا وار. (بو مسأله‌یه یالنیز شیعه قاییلدیر.) ائله، صحیح اولان‌دا بودور چونكی شیعه عالیملرین ایجماعلاری‌نین سؤزلری، غرر و ساییر باره‌ده ائتدیكلری ایستیدلاللاریندا دقیق اولاندان سونرا، باطیللیگی اوندان باشقاسینا مخصوص ائدیبلر. (الده ائتمك مومكون اولمایان یئرلرده باطیل بیلیبلر.)

هابئله بو سؤزلردن؛ بئیع زامانی هئچ بیری‌نین الده ائتمگه گوجو چاتمازكن، ایستحقاق زامانی هر بیری‌نین الده ائتمگینی بیلیرلرسه؛ ایكی فاضل، ایكی شهید، محقق ثانی و ساییره مووافیق اولاراق بو بئیعین صحیحلیگی بللی اولدو. قوشون قاییتماغا آلیشدیغی میثالداكی كیمی.

بلی، علامه‌ «نهایة الاحكام» كیتابیندا صحیح اولمادیغینی احتیمال وئریب چونكی ایندی تسلیمه گوج یوخدور و قوشون قاییتماسینا اعتیبار یوخدور. قوشون عاغلی یوخدور كی قاییتماسینا سبب اولسون. [شئیخ انصاری بونا ایشكال چیخاردیر:] اوندا ایشكال وار: آلیشماق‌دا عاغیل كیمی سبب اولا بیلر. اونا رغماً بیزیم سؤزوموز آرخایینلیق اولان تقدیرده‌دیر.

وفیه: ما عرفت من الإجماع، ولزوم الغرر الغیر المندفع بعلمالمشتری، لأن الشارع نهى عن الإقدام علیه، إلا أن یجعل الغرر هنا بمعنى الخدیعة، فیبطل فی موضع تحققه، وهو عند جهل المشتری.

وفیه ما فیه.

ثم إن الظاهر - كما اعترف به بعض الأساطین  -: أن القدرة على التسلیم لیست مقصودة بالاشتراط إلا بالتبع، وإنما المقصد الأصلی هو التسلم، ومن هنا لو كان المشتری قادرا دون البائع كفى فی الصحة، كما عن الإسكافی  والعلامة  وكاشف الرموز  والشهیدین  والمحقق الثانی .

وعن ظاهر الانتصار: أن صحة بیع الآبق على من یقدر على تسلمه مما انفردت به الإمامیة ، وهو المتجه، لأن ظاهر معاقد الإجماع - بضمیمة التتبع فی كلماتهم وفی استدلالهم بالغرر وغیره - مختص بغیر ذلك.

ومنه یعلم أیضا: أنه لو لم یقدر أحدهما على التحصیل، لكن یوثق بحصوله فی ید أحدهما عند استحقاق المشتری للتسلیم، كما لو اعتاد الطائر العود صح، وفاقا للفاضلین والشهیدین والمحقق الثانی وغیرهم .

نعم، عن نهایة الإحكام: احتمال العدم، بسبب انتفاء القدرة فی الحال على التسلیم، وأن عود الطائر غیر موثوق به، إذ لیس له عقل باعث

وفیه: أن العادة باعثة كالعقل، مع أن الكلام على تقدیر الوثوق.