جماعتین چوخونون دیرهم-دینارلا موعامیله ائدیب آما چكی‌لرینی بیلمه‌دیكلری، بونو تصدیق ائدیر. بلی جماعت اونلارین وضع اولدوقلاری چكیدن ناقیص اولمادیقلارینی مؤعتبر بیلیرلر. (اونلاری دوز فرض ائدیرلر.) بو جهتدن كی چكیسی آز-چوخ اولورسا قیمتی‌ده آز-چوخ اولار. نتیجه‌ده  اونلارین ناقیص اولماسی عئیب حسابلانار. بونا گؤره ناقیص دیرهم-دیناری وئرمك اولماز چونكی غِشّ و خیانت ساییلار. (دَیرسیز شئیی دَیرلی شئیله قاتماق مثلاً سوته سو قاتماق)

دیرهم-دیناردا نظرده توتولان چكیدن یونگول اوماماغینی مؤعتبر ائتمكدن، دیرهم و دینارین فرقی قارا پول و اوخشاریندان بللی ائدر. چونكی او پوللاردا (قارا پوللاردا) چكی‌نین آزلیغی اونلارین قیمتینده تأثیری یوخدور اونا گؤره ناقیص اولدوغونو بیله‌رك وئریلسه‌لر ده غِشّ و خیانت ساییلماز.

بیز فرقدن قئید ائتدیكلریمیز شئیلره (دیرهم-دینار ایله قارا پول آراسیندا فرق وار. دیرهم-دینار اولاجاغی چكیدن یونگول اولمامالیدیر آما قارا پول بیر آز، آز دا اولورسا موشكولو یوخدور.) ابن رحمانین صحیحه‌سینده ایشاره اولوب: دئییر ابی عبدالله ایمام صادقه (ع) دئدیم: « دیرهمله بیر شئی آلیرام. بیر ایكی حبه (حبه=ایكی آرپا آغیرلیغی) یونگول دیرهم وئریرم». ایمام بویوردو: «جاییز دئییل یوخسا اونو آیدینلاداسان». سونرا بویوردو: « یوخسا اهمیّتسیز دیرهملردن اولموش اولا كی بیزلرده عددله ساییلار». (أوضاحیّه: اهمیتسیز)

بالجومله، مبیعین چكی و اؤلچوسونون بیلینمه‌سی‌نین واجیبلیك حؤكومونو، شخصی غرره دایاندیرماق مقصده اویغون گلیر. آما بو، چوخ یئرده عالیملرین سؤزلری‌نین ظاهیرینه ضیدّ گلیر.

سونرا، ساییلمالی‌نین حؤكمو ده _سایی‌نین اوندا بیلینمه‌سی‌نین واجیبلیگینده،_ ظاهیرده ایختیلافسیز اولاراق همان چكیلمه‌لی و اؤلچولمه‌لی‌نین حؤكمودور. ایمامین سونرا گله‌جك روایتده‌كی سؤزو بونا ایشاره بلكه دلالت ائلیر. او روایتده ایمام، سایماسی چتین اولان ساییلمالی‌نین اؤلچولمه‌سینی جاییز بیلیب.

جناب محقق اردبیلی‌دن نقل اولونانا اساساً او بو مسأله‌یه اعتیراض ائدیب. بلكه اونو منع ائتمگه مئییل گؤستریب. ساییلمالینی‌نین‌ ساتماسینی موشاهیده ایله ده جاییز بیلیب. آما سونرا گله‌جك «قوز» روایتی اونو ردّ ائدیر.

ساییلمالیلار دئیَنده مالیّتلیری عددله تانینان شئیلر، نظرده توتولور. قوز و یومورتا كیمی. قویون، آت و پالتارین عكسینه. (مالیّتی عددله ساییلان یعنی قیمتی عدد حسابی اولسون.) علامه‌ قارپیز و بادیمجانی‌دا ساییلمالیلاردان حسابلاییب. علامه «القواعد» كیتابیندا سَلَم بئیعین شرطلرینده دئییب: «قارپیز، بادیمجان و نار كیمی ساییلمالی شئیلرین سَلَم بئیعینده و اونون صحیحلیگینده، سایی بیلیندیرمك كیفایت ائله‌مز و چكی‌نین بللی اولونماسی لابودّدور. غیری سَلَم بئیعده سایماغین كیفایت ائتمه‌سی موشاهیده اولونماسینا گؤره‌دیر». بیتدی

علامه «التذكره» كیتابیندا قارپیز و ناردا تازا اولدوغو زامان ریبانین اولماماسینی تصریح ائدیب. چونكی اوندا چكی‌ مؤعتبر دئییل. آما قورویاندا مؤعتبر اولار. بلكه اوندان (علامه‌نین سؤزوندن) خیار، شافتالی و اریكین چكیلمه‌ین اولدوقلاری ظاهیر اولور.

هر بیرینده دوشونمك یئری وار چونكی چكیلمه‌سه غرر یارانماق احتیمالی وار.

نتیجه‌ده قئید اولانلارین (علامه‌نین سایدیقلاریندا) مالیّتلری، عؤرفاً چكی‌ ایله‌دیر سایی ایله یوخ. قوز و یومورتادا اولدوغو كیمی.

ویؤید ذلك جریان سیرة الناس على المعاملة بها من دون معرفة الأغلب  بوزنها.

نعم، یعتبرون فیها عدم نقصها عن وزنها المقرر فی وضعها من حیث تفاوت قیمتها بذلك، فالنقص فیها عندهم بمنزلة العیب، ومن هنا لا یجوز إعطاء الناقص منها، لكونه غشا وخیانة.

وبهذا یمتاز الدرهم والدینار عن الفلوس السود وشبهها حیث إن نقصان الوزن لا یؤثر فی قیمتها، فلا بأس بإعطاء ما یعلم نقصه.

وإلى ما ذكرنا من الفرق اشیر فی صحیحة ابن عبد الرحمن ، قال: " قلت لأبی عبد الله علیه السلام: أشتری الشئ بالدراهم فاعطی الناقص الحبة والحبتین؟ قال: لا، حتى تبینه.

ثم قال: إلا أن تكون نحو  هذه الدراهم الأوضاحیة  التی تكون عندنا عددا ".

وبالجملة، فإناطة الحكم بوجوب معرفة وزن المبیع وكیله مدار الغرر الشخصی قریب فی الغایة، إلا أن الظاهر كونه مخالفا لكلمات الأصحاب فی موارد كثیرة.

ثم إن الحكم فی المعدود ووجوب معرفة العدد فیه، حكم المكیل والموزون، بلا خلاف ظاهر.

ویشیر إلیه، بل یدل علیه: تقریر الإمام علیه السلام فی الروایة الآتیة المصرحة بتجویز الكیل فی المعدود المتعذر عده.

ویظهر من المحكی عن المحقق الأردبیلی المناقشة فی ذلك، بل المیل إلى منعه وجواز بیع المعدود مشاهدة ، ویرده روایة الجوز الآتیة .

والمراد بالمعدودات:

ما یعرف مقدار مالیتها بأعدادها، كالجوز والبیض، بخلاف مثل الشاة والفرس والثوب.

وعد العلامة البطیخ والباذنجان فی المعدودات، حیث قال فی شروط السلم من القواعد: ولا یكفی  العد فی المعدودات، بل لا بد من الوزن فی البطیخ والباذنجان والرمان، وإنما اكتفى بعدها فی البیع

للمعاینة، انتهى

وقد صرح فی التذكرة بعدم الربا فی البطیخ والرمان إذا كان رطبا، لعدم الوزن، وثبوته مع الجفاف ، بل یظهر منه كون القثاء والخوخ والمشمش أیضا غیر موزونة.

وكل ذلك محل تأمل، لحصول الغرر أحیانا بعدم الوزن.

فالظاهر أن تقدیر المال عرفا فی المذكورات بالوزن لا بالعدد، كما فی الجوز والبیض.