آما چكی و اؤلچونون هر بیرینی او بیری‌نین یئرینه اصل كیمی و موتعارفی نظرده آلمادان، موقدّر ائدیلمه‌سینده، ظاهیر بودور كی اؤلچولن شئیی چكی ایله ساتماق جاییزدیر. «الریاض» كیتابیندا قئید اولوندوغو كیمی. چونكی بو عمل اؤلچولمه‌لینی خبرلرده و ایجماعلاردا نهی اولموش جزافلا ساتماق دئییل. چونكی چكی‌ اؤلچودن داها ضابیطه‌لیدیر. اؤلچولمه‌لی شئیلرین مالیّتی اؤلچویه ایرجاع وئرمه‌دن _اصل اولاراق_ چكی ایله بیلینر. نقل اولان _و آراشدیرماقلا تصدیقله‌نن_ مسأله، چكی‌نین اؤلچویه اساس اولماسیدیر. چكیدن اؤلچویه دؤنمك روخصت اوچوندور. (یعنی اساس چكیدیر بعضی یئرلرده اؤلچویه ایذن وئریلیب.) بو مسأله چكیلمه‌لیلرده اؤلچونون موتعارف اولدوغو یئرلری آراشدیران شخصه آیدیندیر. موختلیف یئرلرده موتعارف اولان اؤلچولرین میقدار باخیمیندان فرقلی اولماسی و اونلاردا یالنیز چكی‌نین معیار اولماسی، چكی‌نین اساس اولماسینا شهادت وئریر. چونكی چئشیتلی اؤلچولری موقاییسه ائتمگه واحید بیر اؤلچو یوخدور.

آما چكیلمه‌لی شئیی _اونون چكیسینی كشف ائتمك نظرده آلینمایاراق_ اؤلچو ایله ساتماق، ایشكاللیدیر. بلكه جاییز اولمادیغی‌دا اوزاق دئییل. اوّللر جناب ابن ادریسین «السرائر» كیتابیندان اؤیرندین كی چكی ایله ساتیلمالی شئی اؤلچو ایله ساتیلماز. بو مسأله‌ده ایختیلاف یوخدور. چكینی اؤلچو ایله ساتماق خالیص جزافدیر. چونكی موتعارف اولاراق اؤلچو ایله ساتیلمایانین مونضبیط قابی اولماز. نتیجه‌ده او عئیناً عالیملرین منع ائله‌دیگی تقدیر كیمی اولار: بو كاسا دولوسو و یا اووجومون دولوسو. چونكی اؤلچمك، چكیلمه‌لیلرده موشاهیده ایله اله گلن بیلگیدن آرتیق بیر شئی الده ائتدیرمز. بو اولدوغوموز مسأله‌ده (چكیلمه‌لینی اؤلچو ایله ساتماقدا) جاییزلیگه قاییل اولماق موشاهیده‌نی كیفایت بیلمك آنلامیندادیر.

سونرا، قئید ائتدیكلریمیزدن بللی اولدو كی چكیلمه‌لی موبایعه‌ده، آیری طرفه نا معلوم اولوب یالنیز بیر طرفین نزدینده معلوم اولورسا، بئله بیر موعامیله جاییز دئییل. مثلاً عراق اهلی‌ آراسیندا راییج اولان و اونلارادان باشقا اؤززلیكله عجملره تانینمایان «الحُقّة»، «الرطل» و «الوزنه» چكیلری كیمی.

چونكی بو آدلارین بیرینی قارشی طرفه دئییب مبیعی ترازویا قویماق و آدی بیلینن آما میقداری بللی اولمایان داشی اونون او بیری طرفینه قویماقلا، بیلمه‌ین اوچون موشاهیده‌سیندن آرتیق بیلگی وئرمه‌میش اولورسوز.

بونلار اؤلچو و چكی باره‌سینده دئدیكلریمیزین هامیسی ایدی.

وأما كفایة أحد التقدیرین عن الآخر أصالة من غیر ملاحظة التقدیر المتعارف ، فالظاهر جواز بیع المكیل  وزنا على المشهور، كما

عن الریاض ، لأن ذلك لیس من بیع المكیل مجازفة، المنهی عنه فیالأخبار  ومعقد الإجماعات، لأن الوزن أضبط من الكیل، ومقدار مالیة المكیلات معلوم به أصالة من دون إرجاع إلى الكیل.

والمحكی - المؤید بالتتبع -: أن

الوزن أصل للكیل،

وأن العدول إلى الكیل من باب الرخصة، وهذا معلوم لمن تتبع موارد تعارف الكیل فی الموزونات.

ویشهد لأصالة الوزن: أن المكاییل المتعارفة فی الأماكن المتفرقة - على اختلافها فی المقدار - لیس لها

مأخذ إلا الوزن،

إذ لیس هنا كیل واحد یقاس المكاییل علیه.

وأما كفایة الكیل فی الموزون  من دون ملاحظة كشفه عن الوزن، ففیه إشكال، بل لا یبعد عدم الجواز، وقد عرفت عن السرائر: أن ما یباع وزنا لا یباع كیلا بلا خلاف، فإن هذه مجازفة صرفة، إذ لیس الكیل فیما لم یتعارف فیه، وعاء منضبطا ، فهو بعینه ما منعوه من التقدیر بقصعة حاضرة أو مل ء الید ، فإن الكیل من حیث هو لا

یوجب فی الموزونات معرفة زائدة على ما یحصل بالمشاهدة، فالقول بالجواز فیما نحن فیه مرجعه إلى كفایة المشاهدة.

ثم إنه قد علم مما ذكرنا: أنه لو وقعت

معاملة الموزون بعنوان معلوم عند أحد المتبایعین

دون الآخر - كالحقة والرطل والوزنة باصطلاح أهل العراق، الذی لا یعرفه غیرهم، خصوصا الأعاجم - غیر جائز، لأن مجرد ذكر أحد هذه العنوانات علیه وجعله فی المیزان، ووضع صخرة مجهولة المقدار معلومة الاسم فی مقابله، لا یوجبللجاهل معرفة زائدة على ما یحصل بالمشاهدة.

هذا كله فی المكیل والموزون.