آما ساییلمالی شئیلر، اؤلچو و چكی اونو بیلمگه طریق و دلیل اولورسالار، اونون وضعیّتی قارداشلاری (چكیلمه‌لی و اؤلچولمه‌لی) كیمیدیر. (طریق اولورسا جاییزدیر. اؤزو ده موطلق اولاراق، چتین اولا و یا یوخ.)

حلبی‌نین ابی عبدالله ایمام صادقدن (ع) نقل ائتدیگی صحیحه روایتیندن ایستیفاده اولان تقریر بو مسأله ایله (موطلق اولاراق جاییز اولماسی ایله) مونافاتلی اولا بیلر. ایمامدان سوروشدولار: «قوزو سایا بیلمیریك. بیر قاب اوندان دولدوروب او قابداكیلاری ساییریق سونرا گئیرده قالانلاری او قابلا اؤلچوب اونون ساییسی ایله حسابلیریق». ایمام بویوردو: «عئیبی یوخدور».

سوآلین ظاهیری بئله‌دیر كی سوروشان ساییلمالی‌نین غیری ضروری دورومدا اؤلچو ایله ساتیلماغی‌نین جاییز اولمادیغینی اینانیر. ایمام‌دا اونون ضروری واختلارا موختص اولمادیغینی دئمه‌ییب.

لاكین بو روایتدن ایستینباط اولان تقریر آیدین دئییل. بونا گؤره بو روایت عموماتا تخصیص وورا بیلمز. بو سببدن شهید ثانی «الروضه» كیتابیندا جاییزلیگی موطلق اولاراق یاخشی بیلیب. (سایماسی چتین اولا و یا یوخ.)

آما ساییلمالی شئیلرده اؤلچونون اصل كیمی ایستیفاده‌سی چتیندیر. چونكی جزافدان قیراغا گئتمیر. ساییلمالی شئیی اؤلچمك، موشاهیده‌دن آرتیق بیلگی الده ائتدیرمیر.

آما ساییلمالی شئیلرده چكی‌نین ایستیفاده‌سی ظاهیراً كیفایت ائدر. آما عالیملرین دئدیكلری سؤزلری‌نین ظاهیریندن سَلَم بئیعینده سایی‌نین ساییلمالیلاردا كیفایت ائتمه‌مه‌سی چیخیر. هرچند نقد آلیش وئریشده ساییلمالیلارین سایی ایله ساتیلماسینی جاییز بیلیبلر. [عالیملرین دئدیگینه اساساً ساییلمالیلاری سَلَم بئیعینده] حؤكماً چكی ایله ساتماق لازیمدیر. [بوندان بئله چیخیر كی] چكی‌ داها ضابیطه‌لیدیر و ساییدان موستغنیدیر. آما ایكی عَوَضین شرطلرینده «ساییلمالیلاردا ساییلماق گركلیدیر» سؤزلری، موقدّر اولمانین اَن آشاغی مرتبه‌سینه حمل اولونور. (ان یوخاریسی چكیدیر.)

آما اولا بیلر عالیملرین بعضیسی‌نین آشاغیداكی سؤزله تعقیب ائتمه‌لری، بو سؤزله ضیدّیّتی اولسون. اونلار دئییبلر: چكی ساییدان كیفایت ائدر». بو سؤز، سایی‌نین ضابیطه‌ده اساس اولدوغونو ایهام ائدیر. یوخسا بوردا اساس و فرع اولماغین موتعارفینی نظرده توتالار، حقیقتینی یوخ. دوشون گینن. (هر حالدا فرق ائله‌مز ساییلمالینی سایی ایله ساتماغین عئیبی یوخدور.)

سؤز بیر شئیین اؤلچولمه‌لی و یا چكیلمه‌لی اولدوغونو موعیّن ائتمگه گلیب چیخدی. عالیملرین سؤزونده اؤلچو و چكیده، شارع زامانیندا ساتیلمالاری‌نین معیار ساییلدیغی، قئید اولوب. ساییر شهرلرین امتیعه‌لری اؤزلرینده موتعارف اولدوغو كیمیدیر. بیر شئی اؤلچولمه‌لی و یا چكیلمه‌لی اولورسا ائله اوجور ده ساتیلیر. یوخ او جور موتعارف اولمازسا جزاف موتعارف اولورسا جزاف ساتارلار. «مجمع البرهان» كیتابین ظاهیری و «الحدائق» كیتابین صراحتی بو سؤزون نیسبتینی شیعه عالیملرینه وئریب.

وأما المعدود: فإن كان الكیل أو الوزن طریقا إلیه، فالكلام فیه كما عرفت فی أخویه.

وربما ینافیه التقریر المستفاد من صحیحة الحلبی عن أبی عبد الله علیه السلام: " أنه سئل عن الجوز لا نستطیع أن نعده، فیكال بمكیال  ثم یعد ما فیه، ثم یكال ما بقی على حساب ذلك العدد؟ قال: لا بأس به " .

فإن ظاهر السؤال اعتقاد السائل عدم جواز ذلك فی غیر حال الضرورة، ولم یردعه الإمام علیه السلام بالتنبیه على أن ذلك غیر مختص بصورة الاضطرار.

لكن التقریر غیر واضح، فلا تنهض الروایة لتخصیص العمومات، ولذا قوى فی الروضة الجواز مطلقا .

وأما كفایة الكیل فیه أصالة: فهو مشكل، لأنه لا یخرج عن المجازفة، والكیل لا یزید على المشاهدة.

وأما الوزن: فالظاهر كفایته، بل ظاهر قولهم فی السلم: " إنه لا یكفی العد فی المعدودات وإن جاز بیعها معجلا بالعد، بل لا بد من الوزن " : أنه لا خلاف فی أنه أضبط، وأنه یغنی عن العد.

فقولهم فی شروط العوضین : " إنه لا بد من العد فی المعدودات " محمول على أقل مراتب التقدیر.

لكنه ربما ینافی ذلك تعقیب بعضهم ذلك بقولهم: " ویكفی الوزن عن العد "، فإنه یوهم كونه الأصل فی الضبط، إلا أن یریدوا هنا الأصالة والفرعیة بحسب الضبط المتعارف، لا بحسب الحقیقة، فافهم.

بقی الكلام فی تعیین المناط فی كون الشئ مكیلا أو موزونا.

فقد قیل : إن الموجود فی كلام الأصحاب اعتبار الكیل والوزن فیما بیع بهما فی زمن الشارع، وحكم الباقی فی البلدان ما هو المتعارف فیها، فما كان مكیلا أو موزونا فی بلد یباع كذا، وإلا فلا .

وعن ظاهر مجمع البرهان وصریح الحدائق نسبته إلى الأصحاب .