بعضی موعاصیرلر (صاحب جواهر) بو سؤزو منع ائدیبلر. (بورداكی معیار غررین و جهالتین دفع ائتمه‌سیدیر شرع زامانینا دخلی یوخدور.) بئله دئییبلر: « بیری ایدّعا ائله‌سه ایكی عوضین شرطلری‌نین معیاری پیغمبر زمانی‌نین اولماسیندا، قئید اولان ویجهه‌ده ایجماع وار (پیغمبر شهرینده اولانلار اورداكی چكی و اؤلچو ایله و اولمایانلار هر شهرین اؤز عؤرفو ایله)، بئله اولماق چوخ بعیددیر. من بؤیوكلرین هئچ بیری‌نین كلامیندا بئله سؤز گؤرمه‌میشم هله قالسین كی سیز ایجماع ایدّعاسی ائلیرسیز. بلی، بؤیوكلر بو مسأله‌نی (پیغمبر زمانی معیار اولماق) ریبانین حؤكمونده قئید ائدیبلر. (هر بیر شئیی اؤز جینسی ایله موبادیله ائتسز آرتیق اسكیك آلمایین.) بو مسأله غرر و جهالت اوچون دئییل. ایندی ایستیریك بیر موعامیله‌ده جهل و غرر اولماسین، معلوم اولانی شارع زامانی جهالت و غررین رفعینه دخلی یوخدور». بیتدی.

من دئییرم [اوستادیم] صاحب جواهرین سؤزونون بیر بؤلومو حاقّدیر. بو بؤلومو: فقیهلرین  سؤزو (چكی و اؤلچوده پیغمبر زامانی‌نین معیار اولماسی) بورداا یعنی ایكی عوضین شرطلرینده قئید اولونماییب و یالنیز ریبا بابیندا او مسأله‌یه توخونوبلار. آما ریبانین اولوب اولماماسی، چكی و اؤلچو ایله صحیح اولان بئیعلرده دارتیشیلیر. (ساییلمالیلاردا ریبا اولماز) یعنی او مسأله‌ده حتماً چكی و اؤلچونون معیارینی بللی ائتمه‌لی ایدیلر. اوردا قئید ائتمك بو معنادا اولماز كی یالنیز اورا مخصوص اولسون و ایكی عوضین شرطلرینده جریان تاپماسین. فقیهلرین اكثری بو شرطی و اونون معیارینی ایكی عوضین شرطلرینده قئید ائتمه‌ییبلر آما اونو _كی هم بوردا و هم ریبادا معیاردیر_ ریبا بابیندا ذیكر ائدیبلر.

آما صاحب جواهرین ائله‌دیگی كیمی بو مسأله‌نی ریبا بابینا موختص ائتمك و ایكی عوضین شرطلرینده جاری ائتمه‌مك، واقعیتین ضیدّینه اولار. بونون اوچون اوچ دلیلیمیز وار:

بیرینجیسی: اصحابین سؤزلرینی دارتیشدیراندا بئله بیر شئیین اولماماسینی گؤروروك. شئیخ طوسی مبسوطدا ریبا بابیندا بئله دئییب: « بیر شئیین پیغمبر زامانی حجازدا اؤلچو ایله ساتیلماسی عؤرف اولسایدی اونو آیری شهرلرده ده چكیدن باشقا جور ساتماق جاییز دئییل. بیر شئیده‌ده چكی عؤرف اولسایدی اونو دا آیری شهرلرده چكیدن باشقا جور ساتماق اولماز. اؤلچولرده مدینه اهلی معیاردیر، چكیلرده مكه اهلی معیاردیر. بونلارین هئچ بیرینده ایختیلاف یوخدور. آما بیر شئی اولسا كی پیغمبر زامانی اونون عؤرفو بللی اولمایا، اولدوغو شهرین عؤرفونه موراجیعه اولونار. بیر شئی اؤلچو ایله ساتیلیرسا آیری جور ساتیلمامالیدیر. بیر شئی‌ده چكی ایله ساتیلماسی عؤرف اولورسا آیری جور ساتیلاماز». بیتدی.

شئیخ طوسی‌نین سؤزونون عام اولماسی و بوتون بئیعلره شامیل اولماسی گیزلی دئییل. بو سؤز یالنیز ایكی هم جینسین موعامیله‌سینه موختص اولماییب كی فقط ریبانی توتسون. بو بوتون چكی و اؤلچو ایله اولان موعامیله‌لری بیان ائدیلیر. علامه‌نین سؤزو «التذكره» كیتابیندا دا بونا تایدیر.

وربما منع ذلك بعض المعاصرین، قائلا: إن دعوى الإجماع على كون المدار هنا على زمانه صلى الله علیه وآله وسلم على الوجه المذكور، غریبة! فإنی لم أجد ذلك فی كلام أحد من الأساطین، فضلا عن أن یكون إجماعا.

نعم، قد ذكروا ذلك بالنسبة إلى حكم الربا، لا أنه كذلك بالنظر إلى الجهالة والغرر الذی من المعلوم عدم المدخلیة لزمانه صلى الله علیه وآله وسلم فی رفع شئ من ذلك وإثباته ، انتهى.

أقول: ما ذكره - دام ظله -: من عدم تعرض جل الفقهاء لذلك هنا - یعنی فی شروط العوضین - وأن ما ذكروه فی باب الربا، حق، إلا أن المدار وجودا

وعدما فی الربا

على اشتراط الكیل والوزن فی صحة بیع جنس ذلك الشئ، وأكثر الفقهاء لم یذكروا تحدید هذا الشرط والمعیار فیه هنا - یعنی فی شروط العوضین - إلا أن الأكثر ذكروا فی باب الربا ما هو المعیار هنا وفی ذلك الباب.

وأما اختصاص هذا المعیار بمسألة الربا وعدم جریانه فی شروط

العوضین - كما ذكره - فهو خلاف الواقع: أما أولا، فلشهادة تتبع كلمات الأصحاب بخلافه.

قال فی المبسوط فی باب الربا: إذا كانت عادة الحجاز على عهده صلى الله علیه وآله وسلم فی شئ الكیل، لم یجز إلا كیلا فی سائر البلاد، وما كانت فیه وزنا لم یجز إلا وزنا فی سائر البلاد، والمكیال مكیال أهل المدینة، والمیزان میزان أهل مكة ، هذا كله بلا خلاف.

فإن كان مما لا یعرف عادته  فی عهده صلى الله علیه وآله حمل على عادة البلد الذی فیه ذلك الشئ، فما عرف بالكیل لا یباع إلا كیلا، وما عرف فیه الوزن لا یباع إلا وزنا ، انتهى.

ولا یخفى عموم ما ذكره من التحدید لمطلق البیع، لا لخصوص مبایعة المتماثلین.