من دئییرم: سؤزوموز مكیل و موزونون مفهوموندا دئییل. بلكه سؤز بو مفهومون هانسی اعتیبارلا موحقق اولماسیندادیر. ایماملارین بو سؤزلرینده: «مكیل اولان شئیی جزاف ساتماق اولماز» و یا (ریبا بابیندا) «بعضیسینی بعضیسینه موساوی اولمادان ساتما» [كیمین عؤرفو نظرده توتولور؟] مكیلدن نظرده توتولان یا دانیشانین عؤرفودور و یا عامّین عؤرفونده‌كی مكیل نظرده توتولوب و یا هر موكلّفین اؤز عؤرفو نظرده توتولوب. هر حالدا؛ سؤز، نظرده توتولمایانی ایفاده ائتمز. نظرده توتولمایانین ایفاده ائتمه‌سی اوچون خاریجی دلیل لازیمدیر.

اوچونون‌ده بیر یئرده نظرده توتولماسی _خصوصاً حؤكمون، قئید اولان سیرا ایله بو روایتلره ثابیت ائدیلمه‌سی و خصوصاً هر لاحیق اولان مرتبه‌نین سابیقینه (كئچمیشینه) علمین اولمادیغی ایله، نه اینكی اصلاً سابیق (كئچمیشی) اولماسین،_ صحیح دئییل. گیزلی اولمادیغی كیمی. (یعنی بونلارین صحیح اولمادیغی آپ آیدین بللیدیر. چونكی، بیر لفظی معنادان آرتیغا ایشلتمگی لازیم گتیرر. و هم ایكی شئیی بیر آندا نظرده توتماق معناسیندا اولار.)

اولا بیلر محقق اردبیلی قئید ائتدیكلریمیزدن نظرده توتا، اوندا كی عالیملرین قئید ائتدیكلرینده دوشوننده _شارعین عؤرفو و عامّین عؤرفو و خاصّین عؤرفو آراسینداكی سیرادا_ بئله دلیل گتیرمكله: احتیمالی وار شارع عامّ عؤرفونده موتعارف اولان اؤلچو و چكینی نظرده توتوب و یا شهرلرین چوخوندا عؤرف اولاندا، ویا فی الجومله (یعنی شهرلرین آزیندا دا اؤلچو و چكی ایله ساتیلیرسا هامی ائله ساتمالیدیر.) و یا هر شهر اؤز عؤرفونه گؤره چكی و اؤلچویه وارید اولان امره گؤره عمل ائله‌سین. اگر قبول ائتسك كی اؤلچو و چكی ایله ساتمالی‌ییق. نئجه ‌كی [شهردن شهره عؤرفون دییشمه‌سی مسأله‌سینده] سجده ائتمگی یئییلمه‌لی و گئییلمه‌لی‌یه منع ائتمكده [هر شهر اؤز عؤرفونده یئییلمه‌لی و گئییلمه‌لی‌لری نظرده آلیب اونلارا سجده ائتمكدن منع ائدیلیب.]

ظاهیر سونونجودو. (هر شهر اؤز عؤرفونه اویغون عمل ائتسین.) بیتدی. (موقدس اردبیلی‌نین سؤزو)

أقول: لیس الكلام فی مفهوم المكیل والموزون، بل الكلام فیما هوالمعتبر فی تحقق هذا المفهوم، فإن المراد بقولهم علیهم السلام: " ما كان مكیلا فلا یباع جزافا " ، أو " لا یباع بعضه ببعض إلا متساویا "، إما أن

یكون ما هو المكیل فی عرف المتكلم، أو یراد به ما هو المكیل فی العرف العام، أو ما هو المكیل فی عرف كل مكلف، وعلى أی تقدیر فلا یفید الكلام لحكم غیر ما هو المراد، فلا بد لبیان حكم غیر المراد من دلیل خارجی.

وإرادة جمیع هذه الثلاثة - خصوصا مع ترتیب خاص فی ثبوت الحكم بها، وخصوصا مع كون مرتبة كل لاحق مع عدم العلم بسابقه لا مع عدمه - غیر صحیحة، كما لا یخفى.

ولعل المقدس

الأردبیلی

أراد ما ذكرنا، حیث تأمل فیما ذكروه من الترتیب بین عرف الشارع، والعرف العام، والعرف الخاص، معللا باحتمال إرادة الكیل والوزن المتعارف عرفا عاما، أو فی أكثر البلدان، أو فی الجملة مطلقا، أو بالنسبة إلى كل بلد بلد - كما قیل فی المأكول والملبوس فی السجدة - من الأمر الوارد بهما لو سلم، والظاهر هو الأخیر ، انتهى.