صاحب حدائق «الحدائق» كیتابیندا موقدس اردبیلینی ردّ ائدیر. الحدائقده بئله گلیب: «خبرلرده گلن لفظلرین معناسی ایماملارین (ع) اؤز عؤرفلرینه حمل اولونسون. نتیجه‌ده اونلارین زامانی‌نین عؤرفونده بیر شئی مكیل و یا موزون اولسایدی سونراكی زامانلاردا دا مكیل و موزون حؤكمو، اونون باره‌سینده جاری اولمالیدیر. بللی اولونمایانلاردا دا عالیملرین قایداسی اساسدا عام عؤرفونه موراجیعه اولونار. [او دا بللی اولماسا خاص عؤرفونه موراجیعه اولونار.]» تفصیلاتلی گتیردیگی مطلبین سونونا قدر. سونرا دئییب: «ایمكانی وار عامّ عؤرفونو [خاص عؤرفه موقدّم ائتمك اوچون] اوّللر قئید اولونان حلبی‌نین صحیحه‌سینه ایستیدلال اولونسون. اوردا ایمام بویورموشدو: «طعامدان سنین نزدینده مكیل ساییلان» بو سؤزدن مكیل اولماغین مرجعی، عؤرفاً مكیل اولماقدیر. ایمكانی‌دا وار [عامّ عؤرفه دایانماغی] ایماملار زامانی‌نین عؤرفو بللی اولونمایان وضعیّته، موقیّد اولسون». بیتدی.

من دئییرم: «بوردا، صؤحبت لفظین معناسیندان كئچمیر، چونكی اؤلچونون آنلامی لوغتده بللیدیر. البته كی سؤز، اؤلچو و چكیده هانسی عؤرفون و ایصطیلاحین موتعارف اولماسیندادیر. توتاق كی صؤحبتین لفظ اوستونده اولدوغونو قبول ائتدیك. اوندا لازیم گتیرر یالنیز شرعی عؤرف اولمایان زامان، عامّ عؤرفه حمل اولونسون نه اینكی شرعی عؤرفه جاهیل اولوندوغو زامان. چونكی هئچ كس دئمه‌ییب كی شرعی عؤرفو بیلمه‌دیگین زامان، لفظی، عامّ عؤرفونه حمل ائتمه‌لیسن. بلكه شرعی عؤرفو تعیین ائتمك اوچون آختارماق مجبوریّتینده‌سن و تاپا بیلمه‌دیگینده لفظین موجمل اولدوغونا حؤكم وئرمه‌لیسن. نئجه كی آیدیندیر.

بونلارین هامیسیندان بئله چیخیر: بیزه گلن خبرلر ایماملاردان (ع) اولدوغو اوچون، اونلارین عؤرفونو مؤعتبر بیلمك لازیم گلر نه پیغمبرین عؤرفونو. (شئیخ انصاری‌نین بو اعتیراضی وارید دئییل چونكی صاحب حدائق ایماملارین عؤرفون دئییردی. پیغمبردن آد بئله گتیرمه‌دی.)

آما [صاحب حدائق] قئید اولان روایتی شاهید گتیره‌رك، عامّ عؤرفه رجوع ائتمگی ایستیناد ائله‌دی. روایت بئله دئییردی: «سن اونو مكیل بیلیرسن . . .الخ.» (بونون هاراسیندا عامّ عؤرفه دایانماق چیخیر؟) اولا بیلر ایمامین نظرده توتدوغو موخاطبین اؤز عؤرفو اولسون و معیار آلیش‌-وئریش ائدنلرین خاصّ عؤرفو نظرده توتولموش اولسون. بلی، یاخیندا گله‌جك ابن هاشم مقطوعه‌سینه اساساً عامّ عؤرفونون بللی اولدوغو یئرده، خاصّ عؤرفون اعتیباری یوخدور. دوشون گینن.

وقد رده فی الحدائق: بأن الواجب فی معانی الألفاظ الواردة فی الأخبار حملها على عرفهم صلوات الله علیهم، فكل ما كان مكیلاأو موزونا فی عرفهم وجب إجراء الحكم علیه فی الأزمنة المتأخرة، وما لم یعلم فهو - بناء على قواعدهم - یرجع إلى العرف العام وإلى آخر ما ذكروه من التفصیل.

ثم قال: ویمكن أن یستدل للعرف العام بما تقدم فی صحیحة الحلبی من قوله علیه السلام: " ما كان من طعام سمیت فیه كیلا "، فإن الظاهر أن المرجع فی كونه مكیلا إلى تسمیته عرفا

مكیلا.

ویمكن تقییده بما لم یعلم حاله فی زمانهم علیهم السلام ، انتهى.

أقول: قد عرفت أن الكلام هنا لیس فی معنى اللفظ، لأن مفهوم الكیل معلوم لغة، وإنما الكلام فی تعیین الاصطلاح الذی یتعارف فیه هذا المفهوم.

ثم لو فرض كون الكلام فی معنى اللفظ، كان اللازم حمله على العرف العام إذا لم یكن عرف شرعی، لا إذا جهل عرفه الشرعی، فإنهلم یقل أحد بحمل اللفظ حینئذ على المعنى العرفی، بل لا بد من الاجتهاد فی تعیین ذلك المعنى الشرعی، ومع العجز یحكم بإجمال اللفظ، كما هو واضح.

هذا كله مع أن الأخبار إنما وصلت إلینا من الأئمة صلوات الله وسلامه علیهم، فاللازم اعتبار عرفهم لا عرف الشارع.

وأما ما استشهد به للرجوع إلى العرف العام من قوله علیه السلام: " ما سمیت فیه كیلا.

الخ " فیحتمل أن یراد عرف المخاطب، فیكون المعیار العرف الخاص بالمتبایعین.

نعم، مع العلم بالعرف العام لا عبرة بالعرف الخاص، لمقطوعة ابن هاشم الآتیة، فتأمل.