جامع المقاصدده قئید اولان سؤز لاپ اوزاق مقامدیر. [جامع المقاصد بئله دئییر:] عؤرفیه حقیقتده همان شئی مؤعتبردیر كی، شارعین لفظی‌نین ایطلاقی‌نین اونا حمل اولونان شئی مؤعتبردیر. (شارعین عؤرفو اولمایان یئرده عامّ عؤرفونه و او اولمایان یئرده ده خاصّ عؤرفونه دایانماق لازیم گلر.) بیر عؤرف موستقر اولاندان سونرا، بیر سونراكی عصرده تغییر تاپسا اوّلكینه دایاناراق سونراكینی حسابلاماریق. بیتدی.

بالجومله بو اوچ مسأله ایله بیتیرمگی، خبرلردن ایستیفاده ائتمك چتیندیر. (بئله دئمك موشكولدور: پیغمبر زامانینی معیار توتاق، اونو بیلمه‌سك عامّی توتاق، او دا اولماسا خاصّ عؤرفونه اویغون عمل ائدك.) آما ظاهیر بودور كی اونلارین هر بیرینده ایجماع وار. (یعنی بیر شئی موسلماً مكیل و موزون اولورسایدی، اونو مكیل و موزون ساتلمالیسان. جزافا یقینیز اولورسا جزاف ساتا بیلرسیز.)

بلی شهرلر آراسیندا ایختیلاف اولدوغوندا عالمیلرین ایختیلافی وار: ریبا جهتیندن هر شهرین اؤزونه مخصوص حؤكمو اولسون و یا حراملیق جنبه‌سی غالیب اولسون. (یالنیز بیر شهرده ده چكی و اؤلچو ایله ساتیلیرسا دا بوتون شهرلرده اونا اعتیبار ائدیب او امتیعه‌نی ریبالی سایاق.) اصحابیمیزین بیر عیدّه‌سی بونا یؤنه‌لیبلر. لاكین ظاهیر بودور كی بو حؤكم (غالیب اولماق) یالنیز ریبا مسأله‌سینه اختیصاص تاپسین. نه اینكی جزاف ساتیلماسی جاییز اولان شهرده، موقدّر اولماق واجیب اولونسون.

وأبعد شئ فی المقام: ما ذكره فی جامع المقاصد، من أن الحقیقة العرفیة یعتبر فیها ما كان یعتبر فی حمل إطلاق لفظ الشارع علیها ، فلو تغیرت فی عصر بعد استقرارها فیما قبله.

الخ.

وبالجملة، فإتمام المسائل الثلاث بالأخبار مشكل، لكن الظاهر أن كلها متفق علیها.

نعم، اختلفوا - فیما إذا كان البلاد مختلفة - فی أن لكل بلد حكم نفسه من حیث الربا، أو أنه یغلب جانب التحریم، كما علیه جماعة من أصحابنا.

لكن الظاهر اختصاص هذا الحكم بالربا، لا فی جواز البیع جزافا فی بلد لا یتعارف فیه التقدیر.