سونرا، موشكول بوردا یارانیر كی بیر شئیده موقدّر اولماغی بیلیریك آما هانسی‌نین _چكی و یا اؤلچونون_ اولماسینی بیلمیریك. اوندا نئچه طرف وار. اَن گوجلو و احتیاطلیسی، غرردن اوزاق اولانیدیر.

بوندان داها چتین بیر مسأله: شارع زامانی و یا عامّ عؤرفونده بیر شئیین مكیل اولمادیغی بیلینیر. خاص بیر قؤومون آراسیندا دا [چكی و اؤلچو] موقدّر اولماسا غرر حاصیل اولار. بئلنچی دورومدا اونون جزاف ساتیلماسینا شارعین روخصت وئرمه‌سینی دئمك اولماز. شارعین روخصتی ایله «نفی غرر» دلیللرینی تخصیص وورماق اولماز. چونكی احتیمالی وار او شئی، شارع زامانیندا و یا عؤرفده دَیَرسیز شئیلردن ساییلیردی. ائله كی موشاهده ایله غرردن احتیراز اولونا بیلینیردی. و ایندی بیر قؤومون آراسیندا او قدر دَیَرلنیب كی اوندا موسامیحه ائتمك اولماز.

قئید اولان فرضده، غرری دفع ائده بیلن _اؤلچو، چكی و یا سایی_ موقدّر اولونمالیدیر.

بالجومله، ایجماع اولمایان یئرلرده یاخشی بودور كی اونلارین بیرینی موقدّر ائتمك اوچون او شئیین مالیّه‌سی‌نین استعلامی اساس ساییلسین. بیریندن سوروشولسا كی نه قدر قوزو وار؟ سایی ایله جواب وئرر. نزدینده نار و قارپیزین میقداریندان سوروشاندا جواب وئردیگی‌نین عكسینه. بونلاردا چكی ایله جواب وئرر. بوغدا و آرپانین میقداریندا سوروشولاندا دا بعضاً اؤلچو ایله جواب وئرر و بعضاً چكی ایله. لاكین اؤلچو ایله جواب وئریلدیگی یئر، او اؤلچونون چكیسیندن خبردار اولوندوغو یئر اولار. (مثلاً بیلر كی بیر قاب 5 كیلو ائدر و دئیَر 5 قاب بوغدام وار.) چونكی اؤلچو اؤز اؤزلوگونده اینضیباطسیزدیر، چكی‌نین عكسینه. اوّللر ده قئید اولدو كی چكی اؤلچونون اساسیدیر.

قئید ائتدیگیمیز و معیار قویدوغوموزدان نظرده توتولان، مكیل و موزوندور. ائله مكیل و موزون كی ایكی حؤكم اونا حمل اولونور: 1. بئیع زامانی اؤلچو و چكی‌نین موقدّر اولونماسی واجیبدیر. 2. موتماثیل اولاندا ریبالی آلمایین.

آما استعلام زامانی مالیّت میقدارینی بیلیندیرمكده او اوچوندن بیری (چكی، اؤلچو و سایی) مؤعتبر اولمازسا، ظاهیر بودور كی موشاهیده كیفایت ائدر. مثلاً سو، سامان و تره‌وز [كیمی دَیَری آز اولان شئیلرده]. آما اگر شهرلر آراسیندا موقدّر ائتمكده ایختیلاف اولورسا: موقدّر اولان شهرده موقدّر ائتمگین ایشكالی یوخدور. و اگر او شهرده اونون چوخلوغو و اوجوزلوغونا گؤره موشاهده‌دن تؤره‌نه بیلن فرق، موسامیحه ائدیلمه‌لی اولورسا، موشاهیده ایله آلماق كیفایت ائدر. آما غرره لاقئید یاناشمالاری اوچون جزاف ساتیرلارسا و بئله ساتماقلاری آیری بیر مفعتین تاماهینا گؤره‌اولورسا و یارانان فرق عادی واختدا اونلارا موسامیحه ائدیله‌سی دئییلسه (آما ایستیرلر بوندان تئز قورتولسونلار و سونراكی منفعتی الدن قاچیرماسینلار.) بئلنچی دورومدا اونلارین آلیشدیغی اعتیبارسیزدیر. بلكه اونونلا موخالیفت ائتمك واجیبدیر.

ثم إنه یشكل الأمر فیما لو  علم كونه مقدرا فی زمان الشارع لكن لم یعلم أن تقدیره بالكیل أو بالوزن، ففیه وجوه: أقواها وأحوطها اعتبار ما هو أبعد من الغرر.

وأشكل من ذلك: ما لو علم كون الشئ غیر مكیل فی زمن الشارع أو فی العرف العام، مع لزوم الغرر فیه عند قوم خاص، ولا یمكن جعل ترخیص الشارع لبیعه جزافا تخصیصا لأدلة نفی الغرر، لاحتمال كون ذلك الشئ من المبتذلات فی زمن الشارع أو فی العرف

بحیث یتحرز عن الغرر بمشاهدته وقد بلغ عند قوم فی العزة إلى حیث لا یتسامح فیها.

فالأقوى وجوب الاعتبار فی الفرض المذكور بما یندفع فیه الغرر من الكیل أو الوزن أو العد.

وبالجملة، فالأولى جعل المدار فیما لا إجماع فیه على وجوبالتقدیر بما  بنی الأمر فی مقام استعلام مالیة الشئ على ذلك التقدیر، فإذا سئل عن مقدار ما عنده من الجوز، فیجاب بذكر العدد، بخلاف ما إذا سئل عن مقدار  ما عنده من الرمان والبطیخ، فإنه لا یجاب إلا بالوزن، وإذا سئل عن مقدار الحنطة والشعیر فربما یجاب بالكیل وربما یجاب بالوزن، لكن الجواب بالكیل مختص بمن یعرف مقدار الكیل من حیث الوزن، إذ الكیل بنفسه غیر منضبط، بخلاف الوزن، وقد تقدم أن الوزن أصل فی  الكیل.

وما ذكرنا هو المراد بالمكیل  والموزون اللذین حمل علیهما الحكم بوجوب الاعتبار بالكیل والوزن عند البیع، وبدخول الربا فیهما.

وأما ما لا یعتبر مقدار مالیته بالتقدیر بأحد الثلاثة - كالماء والتبن والخضریات  - فالظاهر كفایة المشاهدة فیها من غیر تقدیر.

فإن اختلف البلاد فی التقدیر والعدم، فلا إشكال فی التقدیر فی بلد التقدیر.

وأما بلد عدم التقدیر، فإن كان ذلك لابتذال الشئ عندهم بحیث یتسامح فی مقدار التفاوت المحتمل مع المشاهدة كفت المشاهدة، وإن كان لعدم مبالاتهم بالغرر وإقدامهم علیه خرصا  مع الاعتداد بالتفاوت المحتمل بالمشاهدة فلا اعتبار بعادتهم، بل یجب مخالفتها