ثم انه قد عبّر فی القواعد عن ثبوت هذا الخیار للبائع
+0 به یه ن
سونرا، علامه «القواعد» كیتابیندا یازیب: «مبیع خبر وئریلندن آرتیق اولورسا ساتیجی‌نین فسخ خیاری وار آما خبر وئریلندن آز اولورسا موشتری‌نین فسخ خیاری وار». علامه بو خیاری بئله تعبیر ائدیب: «مغبونون فسخ خیاری وار». نتیجه‌ده بیر عیدّه عالیملردن بیر آیری عیدّه‌دن تبعیّت ائتمكله بئله خیال ائدیبلر كی بو خیار، وصفین فؤوته گئتمك خیاری و یا جزءین فؤوته گئتمك خیاری دئییل. بئله دلیل گتیریبلر: وصف خیاری عقدده وصفین شرط اولماسینا تصریح ائتمكله ثبوت اولار. (ساتیجی ساده‌جه خبر وئریب دئمه‌ییب كی مثلاً اون باتمانلیق وصفیله ساتیرام.)
علامه‌نین «التذكره» كیتابیندا بو مسأله‌ده‌كی تصریحی بو ایشكالی دفع ائدیر: «ناقیصلیك آشكار اولونسا، موشتری ناقیص اولان میقدارا رجوع ائدر». هابئله «القواعد» كیتابی‌نین «صرف» بابیندا تصریح ائدیب: «مبیع ساتیجی‌نین خبر وئردیگیندن فرقلی چیخیرسا، موشتری‌نین حاقّی وار فسخ ائده و یا ثمنین بیر حیصّه‌سینه ایمضالاسین.» (غبن خیاری دئییل چونكی غبن خیاری اولسایدی ثمنین هامیسینا ایمضالامالی و یا بوتونلوكده فسخ ائتمه‌لیدی.)
جامع المقاصدین اخیر مسأله‌ده‌كی تصریحی‌ده بونو دفع ائدیر: بو مسأله مشهور مسأله‌یه موبتنی‌دیر. مشهور مسأله بودور: اجزاءسی بیر قیمتده اولان جینسی موعیّن میقدار آدینا ساتیر. آما سونرا گؤرولور آزیمیش. بللیدیر كی بئلنچی دورومدا یالنیز ایكی خیار اولا بیلر : 1. وصفین فؤوتا گئتمه‌سی‌نین خیاری 2.جزءین فؤوتا گئتمه‌سی‌نین خیاری.
(وصفین فؤوتو خیاریندا موشتری ایمضا و فسخ آراسیندا موختاردیر. آما جزءین فؤوتو خیاریندا موشتری فسخ و ثمنین بیر حیصّه‌سینه ایمضا ائتمه‌سی آراسیندا موختاردیر.)
آما نییه «مغبون» كلمه‌سیله تعبیر ائدیب؟ ایسته‌ییب آرتیق اولان تقدیرده ساتیجی‌یا شامیل اولسون و آز اولدوغو تقدیرده موشتری‌یه شامیل اولسون. شهیدین «اللمعه» كیتابینداكی تعبیری كیمی: غیری-حاضیر عئنی اوّلكی وصفلری اساسدا ساتالار و سونرا اونونلا موغایرتلی چیخا، اوندا هر هانسی مغبون اولورسا اونون خیاری وار. (مثلاً غیری-حاضیر قویون ساتیلیب. تحویل زامانی عقدده ذیكر اولان صیفتلردن آریق اولورسا موشتری‌نین فسخ حاقّی وار اوندان كؤك اولورسا ساتیجی‌نین فسخ حاقّی وار. بورداكی خیار رؤیت خیاریدیر آما ایكسینی‌ده توتسون دئییه، مغبون كلمه‌سیندن یارارلانیب.)
آما اوردا كی دئدی: «وصفین فؤوتا گئتمه‌سی، عقدین متنینده وصفین شرط اولدوغو تقدیرده، خیارا سبب اولار». بو سؤزون ایشكالی وار. بو دئیَن مطلب خاریجی وصفلره عاییددیر. ائله وصفلر كی بئیعین صحیحلیگینده مؤعتبر اولمایالار. قولون خیاط و یا كاتیب اولماسی كیمی وصفلر. آما مبیعین اؤزونده نظرده توتولان وصف، ائله كی نظرده توتولماسا بئیع صحیح اولماز، مثلاً چكی، اؤلچو و سای باخیمیندان موعیّن میقداردا اولماق. نتیجه‌ده بونلاری عقدین متنینده ذیكر ائتمگه احتیاج یوخدور. چونكی بو، [قئید اولماغا احتیاج اولماماقدا] صحیحلیك وصفیندن داها اوستوندور. ائله صحیحلیك وصف كی اونو عقدده قئید ائتمگه احتیاج یوخدور. صحیحلیگین اولماسینی بیلمك، عقدین صحیحلیك شرطلریندن دئییل (عئین حالدا قئید ائتمه‌سی لازیم دئییل) آما اونون عكسینه موعیّن میقدارین وارلیغی، عقدین صحیحلیك شرطلریندندیر و قئید ائدیلمه‌مه‌سی داها اوستوندور. (اَولا طریقله، قئید ائتمه‌سی لازیم دئییل.)
ثم إنه قد عبر فی القواعد عن ثبوت هذا الخیار للبائع مع الزیادة وللمشتری مع النقیصة بقوله: " تخیر المغبون " ، فربما تخیل بعض تبعا لبعض أن هذا لیس من خیار فوات الوصف أو الجزء، معللا بأن خیار الوصف إنما یثبت مع التصریح باشتراط الوصف فی العقد.
ویدفعه: تصریح العلامة - فی هذه المسألة من التذكرة -: بأنه لو ظهر النقصان رجع المشتری بالناقص .
وفی باب الصرف من القواعد: بأنه لو تبین المبیع على خلاف ما أخبر البائع تخیر المشتری بین الفسخ والإمضاء بحصة معینة من الثمن .
وتصریح جامع المقاصد فی المسألة الأخیرة بابتنائها على المسألة المعروفة، وهی " ما لو باع متساویالأجزاء على أنه مقدار معین فبان أقل " ، ومن المعلوم أن الخیار فی تلك المسألة إما لفوات الوصف، وإما لفوات الجزء، على الخلاف الآتی.
وأما التعبیر ب " المغبون " فیشمل البائع على تقدیر الزیادة، والمشتری على تقدیر النقیصة، نظیر تعبیر الشهید فی اللمعة عن البائع والمشتری فی بیع العین الغائبة برؤیتها السابقة مع تبین الخلاف، حیث قال: تخیر المغبون منهما .
وأما ما ذكره: من أن الخیار إنما یثبت فی تخلف الوصف إذا اشترط فی متن العقد، ففیه: أن ذلك فی الأوصاف الخارجة التی لا یشترط اعتبارها فی صحة البیع ، ككتابة العبد وخیاطته.
وأما الملحوظ فی عنوان المبیع بحیث لو لم یلاحظ لم یصح البیع - كمقدار معین من الكیل أو الوزن أو العد - فهذا لا یحتاج إلى ذكره فی متن العقد، فإن هذا أولى من وصف الصحة الذی یغنی بناء العقد علیه عن ذكره فی العقد، فإن معرفة وجود ملاحظة الصحة لیست من مصححات العقد، بخلاف معرفة وجود المقدار المعین.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي