آما روایتین مونتشیر فردده ظهور ائتمه‌سینی فرض ائدیرسك‌ده، خاریجی قرینه‌یه دایانیب روایتی كولّی‌یه حمل ائتمه‌نین عئیبی یوخدور. (خاریجی قرینه: مونتشیر فردین بئیعی‌نین صحیح اولمادیغینا ایجماع وار.) [آما بیری سوروشسا: «مسأله، افردی ایشاعه و اجزائی ایشاعه آراسیندادیر. نییه افرادی ایشاعه قصد ائدیرسن؟» بیز دئیَریك:] روایت، اجزائی ایشاعه‌ اولمادیغینا دلالت ائدیر چونكی ایمام حؤكم ائله‌دی قالانلار مبیع ساییلیر و موشتری‌نین مالیدیر.

نتیجه‌ده ایكینجی نظر یاخشیدیر و گوجلو. بلكه بیرینجی نظره (اجزائی ایشاعه‌یه) جازیم اولان بیریسینی تاپا بیلمه‌دیم. هرچند فخرالدین «الایضاح» كیتابیندا بیر نفرین بو نظرده اولماسینی حكایت ائدیب.

سونرا، مبیعین «موعیّنده كولّی» اولدوغو اساسیندا، بیزیم ایختیار ائتدیگیمیزه نئچه مسأله فرع اولور:

بیرینجی [فرع]: [بئلنچی بئیده] مبیعین موعیّن ائتمه‌سی ساتیجی‌نین الینده‌دیر. چونكی موشتری خاص تشخّوصدن چیلپاق طبیعتدن باشقا هئچ نه مالیك اولماییب. موشتری ساتیجی‌یا گؤره اؤزللیكه ایستحقاقی یوخدور. موشتری ساتیجی‌دان طبیعتدن آرتیق بیر خصوصیّت ایسته‌ییرسه، حاقّی اولمایان شئیی طلب ائتمیش اولور. بو مسأله (ایختیارین ساتیجی الینده اولماسی) هر كولّی‌نین مالیك اولماسیندا جاریدیر ایستر ذیمّه‌ده اولسون، ایستر خاریجده. (مثلاً سلمده ده بئله‌دیر.) كولّی‌نین مالیكی (موشتری)، حاقّی یوخدور ذیمّه‌سینده كولّی اولان شخصدن (ساتیجی‌دان)، خصوصیّت موطالیبه ائله‌سین. بونا گؤره آشاغیداكی دورومدا تعیین حاقّی واریثین ایختیاریندادیر: اؤلو، نئچه مالیندان بیرینی بیر كیشی‌یه وصیّت ائدیر. مثلاً ایكی قولدان بیری و اونا تایلاری.

آما جناب محقق قمّی [جامع الشتاة كیتابیندا] مسأله‌لره جواب وئرنده بئله دئییب: «تعیین ایختیاری موشتری الینده‌دیر.» آما اونون (محقق قمی‌نین) سؤزونو تصدیق ائدن بیر ویجهه تاپانمادیم. ائی كاش او بیزیم بو مسأله‌نی طبیعتین طلبی ایله موقاییسه ائده‌ایدی. طالیب طبیعتین مالیكی اولدوغو اوچون یالنیز اونا ایستحقاقی وار. عقلاً ائلیه بیلمز اوندان آریتیق خصوصیّت طلب ائله‌سین. گیزلی اولمادیغی كیمی مالیك اولماق مسأله‌سی‌ده اونا تایدیر. (بیر شئیین یالنیز طبیعتینه طلبكارسان خصوصیّتینه یوخ كی. مثلاً دئییبسن: باغین آلمالاریندان 10 كیلو منه وئررسن. ایندی دئیَنمزسن ائله آلما ایستیرم كی هره‌سی یاریم كیلو اولسون. ساتیجی هر نئجه‌سین وئریرسه قبول ائتمه‌لیسن.)

آما [اجزائی] ایشاعه‌ده هئچ بیری‌نین یالنیزلیقدا تعیین حاقّلاری یوخدور و هر ایكیسی راضیلاشماقلا قیسمت ائده بیلرلر.

وأما الروایة، فلو فرضنا ظهورها فی الفرد المنتشر فلا بأسبحملها على الكلی لأجل القرینة الخارجیة، وتدل على عدم الإشاعة من حیث الحكم ببقاء المقدار المبیع وكونه مالا للمشتری.

فالقول الثانی لا یخلو من قوة، بل لم نظفر بمن جزم بالأول وإن حكاه فی الإیضاح قولا.

ثم إنه یتفرع على المختار من كون المبیع كلیا امور: أحدها:

كون التخییر فی تعیینه بید البائع،

لأن المفروض أن المشتری لم یملك إلا الطبیعة المعراة عن التشخص الخاص، فلا یستحق على البائع خصوصیة فإذا طالب بخصوصیة زائدة على الطبیعة فقد طالب

ما لیس حقا له.

وهذا جار فی كل من ملك كلیا

فی الذمة أو فی الخارج، فلیس لمالكه اقتراح الخصوصیة على من علیه الكلی، ولذا كان اختیار التعیین بید الوارث إذا أوصى المیت لرجل بواحد من متعدد یملكه المیت، كعبد من عبیده ونحو ذلك.

إلا أنه قد جزم المحقق القمی قدس سره - فی غیر موضع من أجوبة مسائله -: بأن الاختیار فی التعیین بید المشتری ، ولم یعلم له وجهمصحح، فیا لیته قاس ذلك على طلب الطبیعة! حیث إن الطالب لما ملك الطبیعة على المأمور واستحقها منه لم یجز له بحكم العقل مطالبة خصوصیة دون اخرى، وكذلك مسألة التملیك كما لا یخفى.

وأما على الإشاعة: فلا اختیار لأحدهما، لحصول الشركة، فیحتاج القسمة إلى التراضی.