حاصیل بو كی

ایقباضدان اوّل هر «موعیّن اولموش كولّی جزء»، موشتری‌نین فعلی مولكونون بیر جزءی و یا هامیسی اولا بیلر. بئلنچی دورومدا (قبضدن اوّل) موشتری‌نین مولكو، بوتونده ساری اولان (هر جزءده سیر ائدن) كولّی‌دیر. نتیجه‌ده موعیّن، تلف اولورسا اونون جزءی موشتری‌یه حسابلانا بیلمز. (مثلاً دئمك اولماز كی یاریسی یاندی نتیجه‌ده موشتری‌نین‌ده مالی‌نین یاریسی یاندی.) چونكی موشتری‌نین موعیّنه مالیك اولماسی ساتیجی‌نین ایختیاری و اؤز ایقباضیندان آسیلیدیر. نتیجه‌ده [تلف اولان] ساتیجی‌نین مالیندان حساب اولار. آما قبضدن سونرا تلف اولورسا بوجور اولماز. چونكی موشتری قبض ائتدیگینه گؤره مالیك اولدوغو میقداری، فعلی اولاراق الده ائدیب. نتیجه‌ده بوتوندن هر نه قدر تلف اولورسا هر جزءینده ساتیجی و موشتری‌نین موساوی اولاراق حاقلاری وار.

بلی، ساتیجی‌نین ایقباض ائتمه‌سی وفاء بابیندان اولماییب، موشتری‌نین مبیعی تعیین ائتمكده وكیل ائتمك بابیندان (_موشتری ساتیجی طرفیندن مبیعی آییریماغا وكیل اولسون_) و یا اونا امانت بابیندان اولورسا _كی ساتیجی سونرا گلیب اونون پایینی آییریب وئره_  اونون حؤكمو قبضدن اوّلین حؤكمو كیمیدیر.

بو سؤزلر، اونلاردا اعتیراض اولمایان سؤزلر ایدیلر.

اعتیراض بوندادیر كی آغاجلارین میوه‌سی ساتیلیب اونلاردان نئچه ریطلی ایستیثنا اولوندوغو زامان  عالیملر دئییبلر: میوه‌لره خسارت دَییرسه موستثنا اولاندان‌دا اؤز فاییزی قدر آزالار. (مثلاً جمعاً 100 كیلو اولسایدی و ساتیجی دئمیش اولسایدی: «هامیسینی سنه ساتدیم آما 20 كیلوسو اؤزومون اولاجاق». ایندی ووروب میوه‌لرین 40 كیلوسو (بوتونون بئشدن ایكیسی) خراب اولورسا بئله حسابلارلار: ساتیجی میوه‌لرین بئشده بیرینه مالیك اولمالی و موشتری بئشده دؤردونه مالیك اولمالیدی. ایندی تلف اولانین بئشده بیری (سككیزی) ساتیجی‌نین و بئشده دؤردو (اوتوز ایكیسی) موشتری‌نین سهمیندن كسر اولمالیدیر.)

بو فتوانین ظاهیری ایستیثنا اولموش ریطللری ایشاعه‌یه تنزیل ائتمه‌سیدیر. ائله بونا گؤره شهید اوّل «الدروس» كیتابیندا دئییب: « بو فتوا دلالت ائلیر كی ییغمیدان بیر صاعی‌دا ایشاعه‌یه تنزیل ائدك».

ایشكال بوردا ظاهیر اولور كی عالیملریمیز بیر-بیرینه تای اولان ایكی مسأله‌نین حؤكمونو فرقلی وئریبلر:

ایستیثنا مسأله‌سینده ظاهیر، اونلارین ایشاعه‌یه تنزیل ائتمكده ایجماعلی اولماقلاریدیر.

آما بوردا (ییغیمدان بیر صاع مسأله‌سینده) موعیّنده كولّی‌یه حمل ائدیبلر.

بلكه [ییغیمدان صاع مسأله‌سینده] ایشاعه‌یه قاییل اولان بیری یوخدور.

اولا بیلر ایندی اولدوغوموز مسأله‌ده (ییغیمدا صاع) نصّین اولدوغونا گؤره كولّی‌یه تنزیل ائدیلیب. (ایمام بویوروب گئریده قالانلارین هامیسینی موشتری‌یه وئرین.) نظرده توتولان بایاق قئید اولن برید بن معاویه‌نین صحیحه روایتیدیر.

اونا اعتیراضیم وار: اگر او روایتدن قایدا حؤكمو ایستیفاده ائدیرسن، اؤز موریدیندن آشیب ایستیثنا مسأله‌سینه‌ده دلالت ائله‌مه‌لیدیر. یوخسا ایكی مسأله‌نین فرقلرینی آیدینلادیب ایستیثا مسأله‌سینی قایدادان خاریج ائدین. یوخ اگر [قایدا ایستیفاده ائتمه‌ییب یالنیز] اؤز موریدینه كیفایتله‌نه‌سیز، اوندا اؤز موریدیندن آیری یئرلره حتّا بئیعه‌ده آشمامالیدیر. (یالنیز قمیش آلیش وئریشینده اعمال ائدیلمه‌لیدیر.)

یوخسا آشیب آشمادیغیز یئرلر آراسیندا فرق یاراداسیز. (ایستیثنا ایله ییغیمدان بیر صاع ساتیمی آراسینداكی فرقی دئیه‌سیز.)

والحاصل: أن كل جزء معین قبل الإقباض قابل لكونه كلا أو بعضا ملكا فعلیا للمشتری، والملك الفعلی له حینئذ هو الكلی الساری، فالتالف المعین غیر قابل لكون جزئه  محسوبا على المشتری، لأن تملكه لمعین موقوف على اختیار البائع وإقباضه، فیحسب على البائع.

بخلاف التالف بعد الإقباض، فإن تملك المشتری لمقدار منه حاصل فعلا، لتحقق الإقباض، فنسبة كل جزء معین من الجملة إلى كل من البائع والمشتری على حد سواء.

نعم، لو لم یكن إقباض البائع للمجموع  على وجه الإیفاء، بل على وجه التوكیل فی التعیین، أو على وجه الأمانة حتى یعین البائع بعدذلك، كان حكمه حكم ما قبل القبض.

هذا كله مما لا إشكال فیه، وإنما الإشكال فی أنهم ذكروا فیما

لو باع ثمرة شجرات واستثنى منها أرطالا معلومة:

أنه لو خاست الثمرة سقط من المستثنى بحسابه .

وظاهر ذلك تنزیل الأرطال المستثناة على الإشاعة، ولذا قال فی الدروس: إن فی هذا الحكم دلالة على تنزیل الصاع من الصبرة على الإشاعة .

وحینئذ یقع الإشكال فی الفرق بین المسألتین، حیث إن مسألة الاستثناء

ظاهرهم الاتفاق على تنزیلها على الإشاعة.

والمشهور هنا التنزیل على الكلی، بل لم یعرف من جزم بالإشاعة.

وربما یفرق بین المسألتین بالنص فیما نحن فیه على التنزیل على الكلی، وهو ما تقدم من الصحیحة المتقدمة.

وفیه: أن النص إن استفید منه حكم القاعدة لزم التعدی عن مورده إلى مسألة الاستثناء، أو بیان الفارق وخروجها عن القاعدة.

وإن اقتصر على مورده لم یتعد إلى غیر مورده حتى فی البیع إلا بعد إبداء الفرق بین موارد التعدی وبین مسألة الاستثناء.