ففیه: أن الإشكال بحاله، إذ یبقى سؤال
بونا اعتیراض وار. ایشكال اؤز یئریندهیر. چونكی ساتیجینین آشاغیداكی ایكی سؤزو آراسیندا فرقین نه اولودوغونو سوروشماق یئریندهدیر:
بیرینده ساتیجی دئییر: «بو تاخیل ییغیمیندان بیر صاع سنه ساتدیم».
او بیریندهده دئییر: « بو تاخیل ییغیمینی و یا میوهلری سنه ساتدیم بیر صاعسیندان باشقا».
ایكینجیسینده شریك اولوب بیرینجیسینده اولماماغین سببی نهدیر؟ بونونلا كی كولّینین طلبی، قبضدن اوّل اونون فرد و یا جزءینین[1] اؤز مالیكینه _ایستیثنا مسألهسینده همن موشترییه_ موعیّن اولماماسیدیر. (یعنی ایستیثنا مسألهسینده موشترینین مولكو میصداق تاپماییب و كولّیدیر.) مالین هامیسینین (باغین بوتون میوهلری) كولّینین مالیكی اولان ساتیجینین الینده اولماسی، شریكلیگه سبب اولا بیلمز. (تاخیل ییغیمیندا دا هامیسی ساتیجینین الیندهدیر. بو كی دلیل اولمادی!)
بو قایدالاردان علاوه اصحابدان هئچ بیری ایستیثنا مسألهسینده عقددن سونرا شریكلیگه و ساتیجینین ایجازهسی اولمادان موشترینین تصرّوفه جاییز اولماماسینا قاییل اولماییب. شهید اوّل، شهید ثانی و محقق ثانی سیرالاریندا اولان بیر نئچه عالیمین فتواسی اونا ایذعان ائدیر. اونلار دئییرلر: «موشتری ایفراط ائدیرسه [و اونون ایفراطی تأثیرینده مال آرادان گئدیرسه] موستثنانی، گئریده قالاندان قایتارمالیدیر». (اصحاب شریكلیگه قاییل اولسایدیلار تلفی ایفراطا دایاندیرمازدیلار بلكه ایجازهسیز صیرف تصرّوفو _ موستثنانی گئریده قالاندان قایتارماغا_ سبب بیلردیلر.
اولا بیلر بئله دئییلسین (شئیخ انصارینین اؤز نظری): ایستیثنا مسألهسینده تلفدن اوّل اونلاردان بیر نئچهسینین فتواسیندان بیلیندیگی كیمی، مشهورون مبناسی غیری-موشاعلیق اولورسا و شریكلیك (موشاعلیق) یالنیز تلف اولاندان سونرایا مخصوص اولورسا _آما مؤوجود و ساغلام اولان زامان موشاعلیق اولمازسا_
[بو سؤزه ایستیناداً كی] مالین بعضیسی موشترینین ایفراطی تأثیریندن تلف اولورسا ساتیجینین حیصّهسی گئریده قالاندادیر. (ایلك باشدان موشاعلیغا قاییل اولسایدیلار موشتری ضامین حسابلاناردی و تلف ائتدیگینی بوردان و یا آیری یئردن قایتارمالی اولاردی آما اونلار دئییرلر یالنیز بوردان قایتارمالیدیر. بو، نیشان وئریر كی موشاعلیق سونرادان عاریض اولوب.)
و بو مطلبی (ایلك باشدان موشاع اولماماغی)، ایستیثنا مسألهسینده موشترینین تصرّوفده ایستیقلالی و ساتیجی ایله شریك كیمی داورانماماسی سیرهسینین ایستیمراری، تصدیق ائدیر.
نتیجهده ایكی مسأله (تاخیل ییغیمیندا صاع و ایستیثنا) كولّیلیگه تنزیل اولماقدا موشتركدیلر. و آرالارینداكی فرق یالنیز ایشاعهیه تنزیل ائتمهنین بعضی ثمرهلریندهدیر. او ثمره ده بودور: تلف اولانی بیرلیكده حساب ائدرلر.
ففیه: أن الإشكال بحاله، إذ یبقى سؤال الفرق بین قوله: " بعتكصاعا من هذه الصبرة " وبین قوله: " بعتك هذه الصبرة - أو هذه
الثمرة - إلا صاعا منها "، وما الموجب للاشتراك فی الثانی دون الأول؟ مع كون مقتضى الكلی عدم تعین فرد منه أو جزء منه لمالكه إلا بعد إقباض مالك الكل الذی هو المشتری فی مسألة الاستثناء، فإن كون الكل بید البائع المالك للكلی لا یوجب الاشتراك.
هذا، مع أنه لم یعلم من الأصحاب فی مسألة الاستثناء الحكم بعد العقد بالاشتراك وعدم جواز تصرف المشتری إلا بإذن البائع، كما یشعر به فتوى جماعة، منهم الشهیدان والمحقق الثانی بأنه لو فرط المشتری وجب أداء المستثنى من الباقی.
ویمكن أن یقال: إن بناء المشهور فی مسألة استثناء الأرطال إن كان على عدم الإشاعة قبل التلف واختصاص الاشتراك بالتالف دون الموجود - كما ینبى عنه فتوى جماعة منهم: بأنه لو كان تلف البعض بتفریط المشتری كان حصة البائع فی الباقی، ویؤیده استمرار السیرة فی صورة استثناء أرطال معلومة من الثمرة على استقلال المشتری فی التصرف وعدم المعاملة مع البائع معاملة الشركاء - فالمسألتان مشتركتان فی التنزیل على الكلی، ولا فرق بینهما إلا فی بعض ثمرات التنزیل على
الكلی وهو حساب التالف علیهما.
[1] . موشتری تاخیل ییغیمینین بیر صاعینی آلیب. آما تحویلدن اوّل، ییغیم یاندی و یالنیز یاریم صاع تاخیل قالدی. ساتیجی او یاریم صاعنی موشترییه وئرمهلی و یاریم صاعنیندا پولونو قایتارمالیدیر. بوردا مبیعین جزءین قایتاریب.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي