ولا یحضرنی وجه واضح لهذا الفرق
بو فرق اوچون سبب و دلیلیم یوخدور. یوخسا بئله ایدّعا ائدك: موستثنانین كولّیسیندن ذهنه موتبادیر اولان، بئیع زامانی مؤوجود اولاندان یوخ بلكه سالیم قالان حیصّهده موشتری اوچون موشاعلیق قاییل اولماقدیر. (بئیع زامانی موشاع اولدوغو تقدیرده ایندی یالنیز مبیع میقداریندا قالیرسا هامیسی موشترییه وئریلمهلیدیر، آما سالیم قالان موشاع اولورسا مبیعین غیر مبیعه گؤره فاییزینی و نیسبتینی وئرمهلیدیر.)
عالیملرین بینالاری ایلك باشدان (عقددن) موشاعلیق اولورسا، اولا بیلر سببی بئله اولسون: موستثنانین كولّی اولدوغو كیمی موشترییه مونتقیل اولموش «مُستثنی مِنه »ده كولّی اولسون. (هم ساتیلان كولّی اولسون و هم قالان) بو معنادا كی «مُستثنی مِنه» كولّی كیمی لحاظ اولوب كی بئیع اونون اوستونده واقع اولوب. نتیجهده «بو تاخیل ییغیمینی سنه ساتدیم بیر صاعدان ساوایی» دئمگین معناسی بو اولور: «مجموعسوندان بیر صاع چیخاردیلمیش خاریجی كولّینی، سنه ساتدیم».
نتیجهده «مُستثنی مِنه»ده صاع كیمی كولّیدیر. نتیجهده اونلارین هر بیری (ساتیجی و موشتری) كولّی بیر عنوانین مالیكیدیرلر. [خاریجده] مؤوجود اولاندا اونلارین آراسیندا شریكلیدیر. چونكی مؤوجودون هر جزءینین نیسبتی موساوی اولاراق اونلارین ایكیسینه عاییددیر. اونلارین هر بیرینی اونا تخصیص ائتمك «ترجیح بلا مرجّح»دیر. (مثلاً دئیهسن تلف اولان یالنیز موشترینیندیر و یا ساتیجینیندیر.) تلف اولانیندا نیسبتی اونلارا موساویدیر و (هر كسین اؤز نیسبتی ایله) هر ایكیسینه حسابلانار. بو، یالنیز مبیعین كولّی اولماسینین عكسینهدیر. «بو تاخیل ییغیمیندان سنه بیر شاع ساتدیم» دئیَنده ساتیجینین مالی كولّی نظرده توتولمور. چونكی صاعدان ساوایی، بو سؤزده حؤكم مؤوضوعسو دئییل كی صاعین اؤزو كیمی كولّی نظرده توتولسون.
اگر دئسن: «صاعنی ساتاندان سونرا ساتیجینین مالی خاریجده موشخّص اولونموش حقیقی جزءی دئییل، نتیجهده صاعین اؤزو كیمی كولّیدیر». دئیهرم: «بلی [ائلهدیر]، لاكین ساتیجینین صاعدان ساوایینا مالیكیّتی، كولّی عنوانیندا دئییل كی اونون وار اولدوغو آنا قدر قالسین (مالین اولدوغو آنا قدر بو عنوان اونونلا اولسون.) و بونون نتیجهسینده تلفدن سونرا گئریده قالان، موساوی اولاراق هم بو عنوانین میصداقی اولسون و هم صاعنین، كی مؤوجود قالانی اونلارین هر بیرینیه تخصیص ووراندا «ترجیح بلا مرجح» لازیم گلسین و آرخاسینجا شریكلیگه قاییل اولونسون.
نتیجهده، یالنیز بیر صاع قالمیش اولورسا، مؤوجود، موشترینین مولكونون میصداقی اولور. موشترینین او صاعا مالیك اولماسینا حؤكم اولونار. ساتیجینین مولكونون عنوانینین (صاعدان ساوایی) قالماسیدا اونا (موشترینین اولماسینا) موزاحیم اولانماز». دوشون گینن.
ولا یحضرنی وجه واضح لهذا الفرق، إلا دعوى أن المتبادر من الكلی المستثنى هو الكلی الشائع فیما یسلم للمشتری، لا مطلق الموجود وقت البیع.
وإن كان بناؤهم على الإشاعة من أول الأمر أمكن أن یكون الوجه فی ذلك: أن المستثنى كما یكون ظاهرا فی الكلی، كذلك یكون عنوان المستثنى منه الذی انتقل إلى المشتری بالبیع كلیا، بمعنى أنه ملحوظ بعنوان كلی یقع علیه البیع، فمعنى " بعتك هذه الصبرة إلا صاعا منها ": " بعتك الكلی الخارجی الذی هو المجموع المخرج عنه الصاع " فهو كلی كنفس الصاع، فكل منهما مالك لعنوان كلی، فالموجود مشترك بینهما، لأن نسبة كل جزء منه إلى كل منهما على نهج سواء، فتخصیص أحدهما به ترجیح من غیر مرجح، وكذا التالف نسبته إلیهما على السواء، فیحسب علیهما.
وهذا بخلاف ما إذا كان المبیع كلیا، فإن مال البائع لیس ملحوظا بعنوان كلی فی قولنا: " بعتك صاعا من هذه الصبرة "، إذ لم یقعموضوع الحكم فی هذا الكلام حتى یلحظ بعنوان كلی كنفس الصاع.
فإن قلت: إن مال البائع بعد بیع الصاع لیس جزئیا حقیقیا متشخصا فی الخارج فیكون كلیا كنفس الصاع.
قلت: نعم ولكن ملكیة البائع له لیس بعنوان كلی حتى یبقى ما بقی ذلك العنوان، لیكون الباقی بعد تلف البعض صادقا على هذا العنوان
وعلى عنوان الصاع على نهج سواء، لیلزم من تخصیصه بأحدهما الترجیح من غیر مرجح فیجئ الاشتراك، فإذا لم یبق إلا صاع كان الموجود مصداقا لعنوان ملك المشتری فیحكم بكونه مالكا له، ولا یزاحمه بقاء عنوان ملك البائع، فتأمل.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي