هذا، ویمكن بناء المسألة على أن بناء المتبائعین حین العقد على الأوصاف الملحوظة
+0 به یه ن
بونلار[دان علاوه:]
مسأله‌نی بئله ده بینا ائده بیلریك كی بئیعین ایكی طرفی‌نین عقد آنیندا، موشاهیده زامانی گؤرونن صیفتلره بیناسی [آشاغیداكیلاردان بیری اولمالیدیر:]
الیف: گؤره‌سن [موشاهیده اولونان صیفتلر] عقدده قویدوقلار شرطلره تایدیر كی نتیجه‌ده ایكی طرفین ذهنینده گیزلنمیش شرطلر كیمی ساییلسین؟ نئجه كی النهایه و المسالك كیتابلاریندا بئله قئید اولوب. (اونلار دئییردیلر سابیقده گؤرمك شرط كیمیدیر.) بئله اولورسا اونون اولماماسی _شرط اونون نفعینه اولان شخصه_ خیاردان ساوایی هئچ نه گتیرمز و عقد ده باطیل اولماز.
ب: و یا گؤره‌سن [او صیفتلر] مبیعین (معقود علئیهین) اؤزو و ذاتینا منیمسه‌نیبلر؟ ائله كی مبیع [او صیفتلرله] موقیّد بیر شئی ساییلیر. نتیجه‌ده او صیفتلری، شرطلره تای مبیعدن ایلغا ائتمك اولماز.
بیرینجینه اساساً (الیف) دَییشیب دَییشمهمكدهكی مونازیعه بورا قاییدار كی گؤره‌سن ساتیجی بو صیفتین عكسینی شرط ائدیب یا یوخ؟ اصل، ساتیجی‌نین نفعینه‌دیر. (اصل بئله دئییر: شرط ائتدیگیندن ساوایی شرط ائتمه‌ییب.)
او بیری عیبارته اساساً (ب) [دَییشیب دَییشمهمكدهكی مونازیعه بورا قاییدیر كی] گؤره‌سن عقد «مفقود صیفت» اوندا نظرده توتولان شئیده واقع اولوب یا یوخ؟
لاكین اینصاف بودور كی [بیرینجی‌نین] بیناسی، شرط قویماق حؤكمو كیمیدیر و یالنیز خیار ثبوت ائده بیلر. آما بو بینا موستقیل بیر شئی دئییل كی شوبهه اولان زامان، اصل واسیطه‌سیله دفع اولونا. (بئله دئییله: اصل، بیر شئیین شرط اولونماماسیدیر.)
بلكه اوندان نظرده توتولان بودور: عقد او عئینین اوزرینده واقع اولوب كی بو صیفتی ایچَرمَكده لحاظ اولوب. (بو صیفتی ایچَرَن شئیده عقد واقع اولوب.) بوردا بئله دئییل كی عقد عئینین اوزرینده اولسون و او عئینین او صیفتی ایچَرمه‌سی لازیم اولسون. و او، مبیعده نظرده توتولان بیر قئید اولسون. بیر شئیین جزءلری كیمی نه اینكی عقدده لازیم اولان شرط اولسون. (مثلاً بئل ساپی دوزلتمك اوچون آغاج آلاندا اونلارین دوز اولماقلاری خاریجی شرط دئییل كی، اَیری اولسالار دا عئیب ائله‌مه‌سین. آما همن آغاجلار اودونلوق اوچون آلینیرسالار، دوز اولماقلاری شرط اولورسا دا اَیری اولورسالار آخیری بودور كی ساده بیر شرط رعایت اولونماییب.)
نتیجه‌ده بئله‌لیكله مونازیعه بورا قاییدیر كی عقد مؤوجودا مونطبیق اولان شئیده واقع اولوب _كی نتیجه‌ده وفا لازیم اولسون_ یوخسا اوندا واقع اولماییب؟ (مثلاً عقد بیر قالینقور جیلیدلی مكاسیب كیتابیندا واقع اولوب، آما گؤره‌سن تحویل زامانی مؤوجود اولان كیتاب همان خصوصیّاتدادیر یوخسا یوخ؟) اصل، عقدین بئله بیر شئیده واقع اولماماسیدیر.
هذا، ویمكن بناء المسألة على أن بناء المتبائعین حین العقد على الأوصاف الملحوظة حین المشاهدة هل هو كاشتراطها فی العقد، فهی كشروط مضمرة فی نفس المتعاقدین - كما عرفت عن النهایة والمسالك - ولذا لا یحصل من فقدها إلا خیار لمن اشترطت له ولا یلزم بطلان العقد، أو أنها مأخوذة فی نفس المعقود علیه، بحیث یكون المعقود علیه هو الشئ المقید، ولذا لا یجوز إلغاؤها فی المعقود علیه كما یجوز إلغاء غیرها من الشروط؟ فعلى الأول: یرجع النزاع فی التغیر وعدمه إلى النزاع فی اشتراط خلاف هذا الوصف الموجود على البائع وعدمه، والأصل مع البائع.
وبعبارة اخرى: النزاع فی أن العقد وقع على الشئ الملحوظ فیه الوصف المفقود، أم لا؟ لكن الإنصاف: أن هذا البناء فی حكم
الاشتراط من حیث ثبوت الخیار، لكنه لیس شیئا مستقلا حتى یدفع عند الشك بالأصل، بل المراد به إیقاع العقد على العین الملحوظ كونه متصفا بهذا الوصف، ولیس هنا عقد على العین والتزام بكونه متصفا بذلك الوصف، فهو قید ملحوظ فی المعقود علیه نظیر الأجزاء، لا شرط ملزم فی العقد، فحینئذ یرجع النزاع إلى وقوع العقد على ما ینطبق على الشئ الموجود حتى یلزم الوفاء وعدمه، والأصل عدمه.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي