قئید ائتدیكلریمیزدن لازیملیك اصالتینه ال آتماغین فاسید اولدوغو بللی اولدو. (دئییردیلر بئیعین لازیم اولماغی اصلدیر و موشتری عقده وفا ائتمه‌لیدیر و فسخ ائده بیلمز. بیز دئدیك بو دوزگون دئییل.) چونكی هامی ایجماع اولاراق قبول ائدیر كی: مبیع، موشتری‌نین مولكودور و ثمن‌ده، ساتیجی‌نین مولكودور. موشتری ‌ایله ساتیجی‌نین ایختیلافی، موشتری‌نین فسخه سولطه‌لی اولوب اولماماسیدیر. اوّل قئید اولدوغو كیمی، لازیملیك اصالتی، موشتری‌نین فسخه اولان سولطه‌سینی نفی ائدیر. [لازیملیك اصالتی‌نین]  فاسیدلیك شرحی: لازیملیك و غیری-لازیملیكده شوبهه‌لنمك، عقدین موتعلّینده شك ائتمك جهتیندندیر. (ایلك اولاراق عقین موتعلّقینده شوبهه یارانیر، اوندان آسیلی اولاراق، لازیملیك و غیری-لازیملیكده شوبهه یارانیر.) بیز دئیَریك: اصل، عقیدین بو مؤوجودا تعلّوق تاپماماسیدیر كی لازیملیك ثبوت اولسون. و بو اصل، لازیملیك اصالتینه واریددیر.

حاصیل بو كی بوردا ایكی مسأله وار:

بیرینجیسی بودور: عقدین موتعلّقی، مفقود صیفته موقیّد دئییل و اوندا منیمسنمه‌ییب. بو اصل، عدمی-خیاردا فایدا وئرر لاكین جاری اولا بیلمز چونكی سابیق حالتی یوخدور.

ایكینجیسی بودور: عقد، مفقود صیفتی مینمسه‌ین موصوف اوزرینده واقع اولماییب. بو اصل، جاریدیر آما فایداسیزدیر. (ایكی ضیدّدن بیری‌نین گومانی ایله او بیری ضیدّی ثبوت ائتمك اولماز.) جولادا بیردن-بیره یارانمیش سو باره‌ده شوبهه كیمی. گؤره‌سن او سو اصالتاً كورّ ایدی یا یوخ؟ بوردا كورّ اولماماق اصالتی جاریدیر آما سویون آزلیغی‌نین آثاری‌نین ترتیبینده فایداسی یوخدور. بیل گینن و غنیمت سای گینن. (سویون آز-آز گلیب اورا دولدوغونو گؤرسن، بئله ایستیصحاب ائده بیلرسن: ایلك اولاراق آز ایدی و ایندی‌ كی كورّ اولوب اولمادیغیندا شوبهه ائدیریك، اصل، كورّ اولماماسیدیر. چونكی اوّلدن آزیدی. بونون آز اولماغینی ثبوت ائتمه‌لیسن كی آزلیق آثارینی یوكله‌یه‌سن.)

دئدیكلریمیزدن، بایاق ذیكر ائتدیگیمیز عملیّه اصول‌لارا حاكیم اولان و عقدی لازیم بیلمگی طلب ائدن عموماتا، ال آتماغین حالی بللی اولور. (ایدّعا ائدیرلر: ایجتهادیّه دلیللر، عملیّه‌ اصولا حاكیمدیلر.) او عموماتین تایی كی مالین یئمه‌سی‌نین حراملیغینا دلالت ائلیر، مگر راضی‌لیقلا تیجارت اولسون. (موشتری‌نین حاقّی یوخدور ساتیجی‌نین راضیلیغی اولمادان بئیعی فسخ ائدیب اونون حاقّی اولان ثمنی الیندن آلا.)

و بو عموم: «موسلمان شخصین مالی، اورك راضیلیغی ایله اولمازسا حلال دئییل».

و بو عموم: «اینسانلار اؤز ماللارینا سولطه‌لری وار».

[عموماتا ال آتان شخص ایستیدلال ائدیب دئییر:] بو دلیل‌لر موشتری‌نین ساتیجیدان ثمنی گئری آلماغا سولطه‌سی‌نین اولماماسینا دلالت ائلیر. چونكی ثمنین اونون مولكونه چئوریلمه‌سی فرض اولوب.

[شئیخ انصاری بونون‌دا ردّ اولما سببین بئله آچیخلیر:] بو عموماتین تخصیص یئمكلری سنه گیزلی دئییل. خیار دلیللری‌‌نین حؤكمو ایله، عَوَضی اؤده‌نیلمه‌ین مال اونلاردان خاریج اولوب، ائله عوَض كی موعاویضه اونون اوزرینده واقع اولوب. [خاریج اولماقلاری یقینلی اولورسا قبول ائدریك] آما اوندا (عوَضی اؤده‌نیلمه‌سینده) شوبهه اولونورسا، اصل، عوَضین اؤده‌نیلمه‌سیدیر. و بو همن بایاق قئید اولان «موشتری‌نین حاقّی‌نین اونا چاتماماسی اصالتی»دیر. نتیجه‌ده موشتری‌نین حاقّی‌نین اونا چاتماماسی، صیفت تخلّوفو خیاری‌نین موضوعسونو ثبوت ائدر.

وبما ذكرنا یظهر

فساد التمسك بأصالة اللزوم،

حیث إن المبیع ملك المشتری، والثمن ملك البائع اتفاقا، وإنما اختلافهما فی تسلط المشتری على الفسخ، فینفی بما تقدم من قاعدة اللزوم.

توضیح الفساد: أن الشك فی اللزوم وعدمه من حیث الشك فی متعلق العقد، فإنا نقول: الأصل عدم تعلق العقد بهذا الموجود حتى یثبت اللزوم، وهو وارد على أصالة اللزوم .

والحاصل: أن هنا أمرین: أحدهما: عدم تقیید متعلق العقد بذلك الوصف المفقود وأخذه فیه.

وهذا الأصل ینفع فی عدم الخیار، لكنه غیر جار، لعدم الحالةالسابقة.

والثانی: عدم وقوع العقد على الموصوف بذاك الوصف المفقود.

وهذا جار غیر نافع، نظیر الشك فی كون الماء المخلوق  دفعة كرا من أصله، فإن أصالة عدم كریته نافعة غیر جاریة، وأصالة عدم وجود الكر جاریة غیر نافعة فی ترتب آثار القلة على الماء المذكور، فافهم واغتنم.

وبما ذكرنا یظهر حال التمسك بالعمومات المقتضیة للزوم العقد الحاكمة على الاصول العملیة المتقدمة، مثل ما دل على حرمة أكل المال إلا أن تكون تجارة عن تراض، وعموم: " لا یحل مال امرئمسلم إلا عن طیب نفسه " ، وعموم: " الناس مسلطون على أموالهم " ، بناء على أنها تدل على عدم تسلط المشتری على استرداد الثمن من البائع، لأن المفروض صیرورته ملكا له، إذ لا یخفى علیك أن هذه العمومات مخصصة قد خرج عنها بحكم أدلة الخیار المال الذی لم یدفع عوضه الذی وقع المعاوضة علیه إلى المشتری، فإذا شك فی ذلك فالأصل عدم دفع العوض.

وهذا هو الذی تقدم: من أصالة عدم وصول حق المشتری إلیه، فإن عدم وصول حقه إلیه یثبت موضوع خیار تخلف الوصف.