وكذا صحة ما فی التذكرة: من أصالة عدم التزام المشتری بتملك هذا الموجود
+0 به یه ن
هابئله «التذكرة» كیتابیندا «موشتری‌نین، مؤوجودو تملّوك ائتمه‌سینه مولزم اولماماسی‌نین اصالتی‌نین» دوزگونلویو ثابیت اولدو. [چونكی مولزم اولسایدی،] اونا وفا ائتمه‌سی واجیب اولاردی.
بلی، «المبسوط»، «السرائر» و «الدروس» كیتابلاریندا قئید اولان اصل، _موشتری‌نین الی ثمنده قالماسی‌نین اصالتی_ دئیه‌سن لازیملیك اصالتی ایله اویغون دئییل. (مونافاتی وار.) بلكه عقدین لازیملیگینده شوبهه یاراناندا، جاییزلیك اصالتی ایله اویغون اولور. علامه‌نین «المختلف» كیتابی‌نین موسابیقه و اوخ آتما بابیندا، قئید اولدوغو كیمی. (علامه اوردا دئییب: عقدلرده اصل، جاییزلیكدیر.)
اونون (عقدده، اصل، لازیملیكدیر یوخسا جاییزلیك؟) تحقیقی خیار بابیندا گله‌جك.
آما ایدّعا ائتسن كی «مبیعین دییشمه‌مك اصالتی» قئید اولان اصل‌لره وارید[1] اولور، بونا گؤره كی صحیحه اصل‌لرین مجراسیندا شوبهه ائتمك، مبیعین دَییشمه‌سینه شوبهه ائتمكدن یارانیر. («موشتری‌نین حاقّی الینه چاتماییب» اصالتی بوردان تؤره‌نیر كی «بونون بئله صیفتی واریدی یا یوخ؟»)
بو ایدّعا دفع اولونار: بوندان علاوه كی «عدمی-تغییر» اصالتی‌نین جریانینی منع ائدیریك. مثلاً موشاهیده‌دن اوّل، اونون كؤك اولدوغو بیلینیردی. [ایندی كی عقد اولوب قورتولوب و تحویل آلاندا گؤروروك كی آریقدیر،] ایختیلاف بوردادیر كی موشاهیده زامانی كؤكلویونده قالمیشدی یوخسا آریقلامیشدی. بئلنچی دورومدا اصل بودور كی آریقلیق موشاهیده‌دن سونرا باش وئریب. نتیجه‌ده بورداكی اصل، دَییشمه‌نین تأخیرلی اولماسیدیر، نه دَییشمه‌نین اولماماسی كی عقدین لازیملیگینه سبب اولسون.
[یوخاری دلیلدن علاوه بونونلا دا دفع اولونار:] مبیعین دَییشمه‌مه‌سی‌نین اصالتی، موشاهیده زامانی اونون كؤك اولماماسینا قاییدیر.
بللیدیر كی بو (كؤك اولماماسی) اؤز-اؤزلویونده عقدی لازیم ائتمز. بونا تای: عقدین كؤك اوزرینده واقع اولماماسی اصالتی. (بو دا لازیملیك گتیرمز.)
بلی، بو اصل (دَییشمه‌ییب) ایله موشاهیده زامانی، آریقلیغی ثابیت اولورسا و عقدین آریغا تعلّوق تاپماسی ثابیت اولورسا، عقدین لازیملیگی ثابیت اولار. لاكین، عدمیّه اصل‌لر مجرالاریندا جاری اولاندا ضیدّلرینی ثابیت ائتمزلر.
بونلارین هامیسی، موشتری‌نین خیارا سبب اولان ناقیصلیغین ایدّعاسینا گؤره ایدی.
ساتیجی اونون خیارینا سبب اولان آرتیقلیغی ایدّعا ائدیرسه، موشتری بؤلومنده دئدیكلریمیزه اساساً، ساتیجی‌نین سؤزونو موقدّم توتماغی طلب ائدیر. چونكی اصل، عقدین، مؤوجود اوزرینده واقع اولماماسیدیر كی ساتیجی اوچون اونا وفا ائتمك واجیب اولسون. (ساتیجی دئییر: قویونلار موشاهیده زامانی آریق ایدیلر و ایندی تحویل زامانی كؤكَلیبلر.)
شهید اوّلین «اللمعة» كیتابی‌نین عیبارتی‌نین ظاهیری موشتری‌نین سؤزونو موقدّم سایماقدیر. آما اونون ویجهه‌سی بللی دئییل. (بعضیلری دئییبلر: بورداكی اصل، «اصالة اللزوم»دور. بیر ده اولا بیلر اصل، خیارین اولماماسی اولسون.)
وكذا صحة ما فی التذكرة: من أصالة عدم التزام المشتری بتملك هذا الموجود حتى یجب الوفاء بما الزم.
نعم ما فی المبسوط والسرائر والدروس: من أصالة بقاء ید المشتری على الثمن، كأنه لا یناسب أصالة اللزوم بل یناسب أصالةالجواز عند الشك فی لزوم العقد، كما یظهر من المختلف فی باب السبق والرمایة.
وسیأتی تحقیق الحال فی باب الخیار.
وأما
دعوى ورود أصالة عدم تغیر المبیع على الاصول المذكورة، لأن الشك فیها
مسبب عن الشك فی تغیر المبیع، فهی مدفوعة - مضافا إلى منع جریانه فیما إذا علم بالسمن قبل المشاهدة فاختلف فی زمان المشاهدة، كما إذا علم بكونها سمینة وأنها صارت مهزولة، ولا یعلم أنها فی زمان المشاهدة كانت باقیة على السمن أو لا، فحینئذ مقتضى الأصل تأخر الهزال عن المشاهدة، فالأصل تأخر التغیر، لا عدمه
الموجب للزوم العقد -: بأن مرجع أصالة عدم تغیر المبیع إلى عدم كونها حین المشاهدة سمینة، ومن المعلوم: أن هذا بنفسه لا یوجب لزوم العقد، نظیر أصالة عدم وقوع العقد على السمین.
نعم، لو ثبت بذلك الأصل هزالها عند المشاهدة وتعلق العقد بالمهزول ثبت لزوم العقد، ولكن الاصول العدمیة فی مجاریها لا تثبت وجود أضدادها.
هذا كله مع دعوى المشتری النقص الموجب للخیار.
ولو ادعى البائع الزیادة
الموجبة لخیار البائع، فمقتضى ما ذكرنا فی طرف المشتری تقدیم قول البائع، لأن الأصل عدم وقوع العقد على هذا الموجود حتى یجب علیه الوفاء به.
وظاهر عبارة اللمعة تقدیم قول المشتری هنا.
ولم یعلم وجهه.
[1] . بیر اصلین او بیر اصله وارید اولماسی اونا حكومت ائله‌مه‌سی دئمكدیر. یعنی بو اصل گلنده او عمل ائده بیلمز.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي