باشقا سؤزله [ایكینیجی مسأله‌نین موضوعوسو] حقّین چاتماسینا شبهه اولماقدیر. آما اوردا حقّین اؤزونده شبهه واریدی. اصل، هر ایكی مقامدا، لازم اولماماقدیر. (یعنی بیع جایز اولمالیدیر.)

دئدیكلریمیزدن ساتیجی‌نین مدّعی اولدوغو مقام‌دا بللی اولدو. (یعنی بوردا ساتیجی‌نین سؤزو اساس گؤتورولر.) هر ایكیسی توافق ائدیرلر كی مشاهده زمانی آریق ایدی و عقد مشاهده‌یه اساساً واقع اولوب و ایندی (تحویل زمانی) كؤكدور. كؤكلمه‌نین عقددن اوّل یوخسا سونرا باش وئرمه‌سی اوستونده اختلافلاری وار. [عقددن اوّل اولورسا ساتیجی‌نین فسخ خیاری وار.] (عقددن سونرا كؤكلمیش اولورسا مشتری‌نین ملكونده اولوب و اونا حساب اولونار.) بیل و دوشون گینن كی بو مقام سهودن و اشكالدان بوش دئییل.

 تخلیه و رفع ید ایله قبضین حیاتا كئچیریلدیگی مبیعده، (مثلاً ائو و باغ) تحویلدن سونرا تلف اولوندوغو آشكار اولونور. ایختیلاف بوردا اولور كی تلف بیعدن اوّل باش وئریب یوخسا بیعدن سونرا. اصل، مشتری‌نین ثمنده ملكیّتی‌نین باقی قالماسیدیر. چونكی بیعین تأثیرسیز اولدوغو اصلدیر.

بعضیلری بوردا، بیعین بعضی شرطلرینده _مبیعین وارلیغیندا_ شبهه‌نین اولماسینا گؤره، صحیحلیك اصالتی‌نین جاری اولماسینی گمان ائدیبلر. (چونكی یالنیز گمان وار. وار اولدوغونو حسابلاییب مسلمانین عملینی صحیحلیگه حمل ائدَریك.)

بونا ایراد توتولار. (مسلمانین عملی او زمان صحیحلیگه حمل اولونار كی مبیع موجود اولا مثلاً كسیلمیش بیر قویون مسلماندان آلیریق. شك ائتسك كی كسَنده بسم‌الله دئییب یا یوخ. بوردا اونون عملی‌نین صحیحلیگینه یعنی بسم‌الله دئدیگینه حمل ائدریك.) عقدین صحیحلیگی بوندان عبارتدیر كی شرعاً عقدده تأثیر ائدیله. (بیر شئی اولمالیدیر كی اونو صحیحلیگه و یا فاسیدلیگه حمل ائدك بوردا كی بیر ایش حیاتا كئچیریلمه‌ییب.) بیر حالدا كی بیز عقدین واقع اولماسینی معدوم بیر شئیه فرض ائدیریك، عینین مالكلیگینه عقلاً اونون اوچون تأثیر نظرده توتولاماز. چونكی معدوم بیر شئیی مالك اولماق، نه وار اولان زمان اونا مالك اولماق نیّتی ایله، و نه بَدَلینه و یا قیمتینه مالك اولماق نیّتی ایله اولورسا، عاغلا سیغماز ایشدیر. عرفاً بو عقدی لفظاً اینشاء ائتمك لغو بیر ایشدیر. طرف بو ایشی بیلَرَكدن گؤرورسه عرف اونو تقبیح ائدر. عقد زمانی عینین وارلیغینا شبهه اولونورسا، [وار اولمادیغینی بیلندن] سونرا یوخلوغونا حكم ائتمك، مسلمانا فاسد عملی نسبت وئرمك آنلامینا گلمز. (بیز یالنیز اونون لغو بیر ایشه ال ووردوغونو دئییریك، فاسد ایش گؤرمه‌سینی یوخ.) چونكی حقیقی تملّك، حیاتا كئچیریلمه‌ییب. صوری (ظاهری) تملّك حیاتا كئچیریلسه‌ده فاسد دئییل [بلكه یالنیز لغودیر.] لغو عمل [یالنیز] عرفده فاسد ساییلیر یعنی دورومدان خبردار اولان زمان قبیح عملدیر.

وبعبارة اخرى: الشك هنا فی وصول الحق، وهناك فی حقیة الواصل، ومقتضى الأصل فی المقامین عدم اللزوم.

ومن ذلك یعلم الكلام فیما لو كان مدعی الخیار هو البائع، بأن اتفقا على مشاهدته مهزولا ووقوع العقد على المشاهد وحصل السمن، واختلفا فی تقدمه على البیع لیثبت الخیار للبائع، فافهم وتدبر، فإن المقام لا یخلو عن إشكال واشتباه.

ولو وجد المبیع تالفا بعد القبض فیما یكفی فی قبضه التخلیة،واختلفا فی تقدم التلف على البیع وتأخره، فالأصل بقاء ملك المشتری على الثمن، لأصالة عدم تأثیر البیع.

وقد یتوهم جریان أصالة صحة البیع هنا، للشك فی بعض شروطه، وهو وجود المبیع.

وفیه: أن صحة العقد عبارة عن كونه بحیث یترتب علیه الأثر شرعا، فإذا فرضنا أنه عقد على شئ معدوم فی الواقع فلا تأثیر له عقلا فی تملیك العین، لأن تملیك المعدوم لا على قصد تملیكه عند الوجود، ولا على قصد تملیك بدله مثلا أو قیمته غیر معقول.

ومجرد إنشائه باللفظ لغو عرفا، یقبح مع العلم دون الجهل بالحال، فإذا شككنا فی وجود العین حال العقد فلا یلزم من الحكم بعدمه فعل فاسد من المسلم، لأن التملیك الحقیقی غیر متحقق، والصوری وإن تحقق لكنه لیس بفاسد، إذ اللغو فاسد عرفا - أی قبیح - إذا صدر عن علم  بالحال.