مسأله: قیمتلری داد، رنگ و قوخولارینا گؤره دَییشن شئیلرین داد، رنگ و قوخوسوندان خبردار اولماق گركلیدیر. قیمتی فرقلندیرن هر صیفتده ده بئله‌دیر. چونكی غرری رفع ائتمك اوچون بو صیفتلره تانیش اولماقلا، ایكی عَوَضین اؤلچو، چكی و  ساییسینی بیلمك آراسیندا فرق یوخدور. صفتلری منضبط اولان شئیلرده، خبر وئرمك صفتده كفایت ائدر، آما منضبط اولونمایانلاردا كفایت ائتمز. مثلاً داد، قوخو و رنگین مقداری و كیفیّتی. بونلار ائله بیر شئیدیلر كی یالنیز جنسیندن بیرینی تجروبه ائتمكله اله گلر. سونرا او صفتین اساسیندا ساتیلار مثلاً بیر كور انسان كور اولمامیشدان اوّل بیر مروارید گؤروب ایندی اونا همان وصفله بیر مروارید ساتیلیر. دادماسی و قوخولانماسینی ایتیرمیش انساندا دا، داد و قوخو همان شكلده‌دیر.

بلی، صفتلری سوروشماقدان نظرده توتولان، یالنیز اونون ساغلام اولوب اولمادیغینی بیلمك اولورسا، اونو یالنیز ساغلاملیك صفتینی دئمكله ساتماق اولار. دوشاب و یاغ كیمی چونكی بونلارین دادینی و قوخوسونو بیلمكدن نظرده توتولان، اونلارین خراب اولماماسیدیر. قیمتلری دادلاری و قوخولاریله فرقله‌نن بعضی میوه و عطرلرین عكسینه. اونلارین قوخوسونو و دادینی بیلمكدن نظرده توتولان، ساغلاملیق و خرابلیقلارینی بیلمك دئییل.

عالملرین سؤزونون اطلاقی كی دئییبلر دادی و قوخوسو نظرده توتولان شئیلری وصفله ساتماق جایزدیر، اونلارین ساغلاملیغیندا تأثیری اولان یئرلرده‌دیر و اوندان آرتیغینا یعنی قیمتی فرقلندیرن یئرلره عاید دئییل. بو مسأله اونلارین بو سؤزو دئدیكدن سونرا بیان ائتدیكلری سؤزدن آشكار اولونور. اونلار دئییبلر: «صحیحلیك اصالتینه اساسلاناراق بئلنچی شئیلری خبرسیز و وصف ائدیلمه‌میش‌ده آلماق اولار». (بو نشان وئریر كی اوردا دئدیكلری صفتلر ساغلاملیقدا رولو اولان صفتلردیر نه اینكی قیمته تأثیر ائدن صفتلر.)

مسألة لا بد من اختبار الطعم واللون والرائحة

یما یختلف قیمته باختلاف ذلك، كما فی كل وصف یكون كذلك، إذ لا فرق فی توقف رفع الغرر على العلم، بین هذه الأوصاف وبین تقدیر العوضین بالكیل والوزن والعد.

ویغنی الوصف عن الاختبار فیما ینضبط من الأوصاف، دون ما لا ینضبط، كمقدار الطعم والرائحة واللون وكیفیاتها، فإن ذلك مما لایمكن ضبطه إلا باختبار شئ من جنسه، ثم الشراء على ذلك النحو من الوصف، مثل أن یكون الأعمى قد رأى قبل العمى لؤلؤة، فبیع منه لؤلؤة اخرى على ذلك الوصف.

وكذا الكلام فی الطعم والرائحة لمن كان مسلوب الذائقة والشامة.

نعم، لو لم یرد من اختبار الأوصاف إلا استعلام صحته وفساده، جاز شراؤها بوصف الصحة، كما فی الدبس والدهن مثلا، فإن المقصود من طعمهما ملاحظة عدم فسادهما.

بخلاف بعض أنواع الفواكه والروائح التی تختلف قیمتها باختلاف طعمها ورائحتها، ولا یقصد من اختبار أوصافها ملاحظة صحتها وفسادها.