وكیف كان، فإذا فرض أنه لیس له أوصاف خارجیة یعرف بها الوصف
+0 به یه ن
هر حالدا
[ظاهرینده‌كی بیر سئری صفتلرله اونون كیفیّتینی بیله بیلسن هئچ-هئچه آما] قیمتینده دخالتلی اولان صفتلری گؤسترمك اوچون، ظاهرینده بیر وصف اولماسا، داها احتیاطلی اونلارین قید ائتدیكلری كیمی ائتمكدیر. اونلار بئله دئییبلر: بیر ساپ ایینه ایله اونون ایچینه سالینسین، سونرا چیخاردیلیب اییلنسین.
آما ساپی سالیب اییله‌یندن سونرا اونون آلماسینا راضی اولماسا، _دلینمگی عیب حسابلاماق فرض اولونان تقدیرده،_ گؤره‌سن مشتری دلمكله اونا وارد اولان نقصین ضامنی اولور یا یوخ؟ هرچند [بوندان اوّل نئچه نفرلر ساپ كئچیردیبلر] و بو، ناقصلیك سببی‌نین سون جزءیدیر. و اوندان اوّل دفعه‌لرله ایینه و ساپلا دئشیلب.
[مشتری‌نین ضامن اولماسیندا] وجه وار: بو، «مقبوض بالسوم»[1]دا ناقص اولان كیمیدیر. اوردا مشترینی ضامن بیلنلر بوردا دا ضامن بیلیرلر. (چونكی یارانان نقص، مشتری‌نین عملی ایله باش وئریب.) یاخشیسی بودور بو ایشی ساتیجی ائتسین و مشتری اونو اییله‌سین.
سونرا، علامه‌نین [سؤزونون] ظاهری بودور كی صدفده‌كی مرواریدین بیعی‌ده جایز دئییل. اونون دئدیگی كیمیدیر جایز دئییل. هابئله علامه تصریح ائدیب كی تویوغون قارنینداكی یومورتانین ساتماسی جهالتین اولدوغونا گؤره، جایز دئییل. علامه‌نین بو سؤزو ده، یومورتلاماسی بالا بؤیوكلوك باخیمیندان بللی اولونمایان تویوقدا یاخشیدیر.
مسأله: [مجهولون ساتیشی جایز دئییل] فرق ائله‌مز معلوم ضمیمه ایله بیرلیكده ساتیلسین یوخسا تك ساتیلسین. چونكی اونا ضمیمه اولان معلوم اونو جهالتدن چیخارتماز. نتیجه‌ده هامیسی مجهول اولار. چونكی بیز مجهول دییه‌نده بوتون حصّه‌لرین مجهول اولماسینی نظرده توتموروق. [بلكه بیر حصّه‌نین مجهوللوغو بوتونه سرایت ائدر.] قمیشلیكده اولان بالیقلارین ساتماسی‌نین جایز اولماماسی‌دا بیزیم بو فتوایا فرع اولونار. هرچند اوردا كی بالیقلار ملك اولوبلار [و دنیز بالیغی كیمی دئییللر.] قمیشلری و یا آیری بیر شئیی‌ده بالیقلارا ضمیمه ائتسن، یئنه‌ده صحیح اولماز. (حوضداكی بالیقلاری‌دا ساتماق اولماز چونكی بللی دئییل كی نه‌قدردیر.)
هابئله مشهورا اساساً دؤشده‌كی سوتون ساتیلماسی صحیح دئییل. هرچند بیر آز ساغیلمیش سوت و یا باشقا بیر شئی اونا ضمیمه ائدیلسین. شهید ثانی «الروضه» كتابیندا و «الحدائق» كتابی‌نین بونو مشهورا نسبت وئردیكلری كیمی.
آما عالملرین بیر عدّه‌سی، منع اولماغی، یالنیز مجهولون مستقل اولاراق نظرده توتولدوغوندا و یا معلوملا بیرلیكده نظرده توتولدوغونا، مخصوص بیلیبلر. (یالنیز تكلیكده نظرده توتولاندا و یا معلوملا برابر نظرده توتولاندا بیعی صحیح بیلمیرلر.) آما مجهول، معلوما تابع اولاراق ساتیلسا جایزدیر. (نظرده توتولان معلومدور و مجهول اونا تابع اولاراق ساتیلیر.) بو فتوا علامه‌نین «المختلف» كتابیندان، علامه‌نین اوغلو فخرالاسلامین «شرح الارشاد» كتابیندان و «المقتصر» كتابیندان نقل اولوب. محقق ثانی و شهید ثانی‌ده بو فتوانی یاخشی بیلیب تصدیق ائدیبلر. اولا بیلسین جایز بیلمه‌ینلر ده بوندان باشقاسینی نظرده توتمایبلار. (اولا بیلر، ضمیمه ایله‌ده بیعی جایز بیلمه‌ینلرین نظرده توتدوغو بو اولسون كی معلوم ضمیمه اولوب مجهول تابع اولماسا، جایز دئییل یوخسا مجهول تابع اولورسا جایز اولار.) بونا دقّت یئتیرملكه كی تابع شئیین مجهول اولماسی غرر گتیرمز و بئلنچی دورومدا مبیعه عرفاً مجهول دئمك اولماز كی اجماعنین دلالت ائتدیگی «مجهولون بیعی‌نین جایز اولماماسی» اطلاقیندا درج اولونسون. (مجهول اولسایدی بو اطلاقدا درج اولوناردی. اطلاق بودور: مجهول مبیعی ساتماق اولماز. اطلاقین دلیلی: اجماع.) چونكی معلوملارین اكثری‌نین بعضی حصّه‌لری مجهول اولار. (ائو آلاندا بوتون جزئیّاتی كی آراشدیریلماز!)
وكیف كان، فإذا فرض أنه لیس له أوصاف خارجیة یعرف بها الوصف الذی له دخل فی القیمة، فالأحوط ما ذكروه من فتقه بإدخال خیط فیها بإبرة، ثم إخراجه وشمه.
ثم لو شمه ولم یرض به فهل یضمن هذا النقص الداخل علیه من جهة الفتق لو فرض حصوله فیه ولو بكونه جزءا أخیرا لسبب النقص، بأن فتق قبله بإدخال الخیط والإبرة مرارا؟ وجه مبنی على ضمان النقص فی المقبوض بالسوم، فالأولى أن یباشر البائع ذلك فیشم المشتری الخیط.
ثم إن الظاهر من العلامة عدم جواز بیع اللؤلؤ فی الصدف، وهو كذلك.
وصرح بعدم جواز بیع البیض فی بطن الدجاج للجهالة، وهو حسن إذا لم یعرف لذلك الدجاج فرد معتاد من البیض من حیث الكبر والصغر.
مسألة لا فرق فی عدم جواز بیع المجهول بین ضم معلوم إلیه وعدمه، لأن ضم المعلوم إلیه لا یخرجه عن الجهالة فیكون المجموع مجهولا، إذ لا یعنى بالمجهول ما كان كل جزء جزء منه مجهولا.
ویتفرع على ذلك: أنه لا یجوز بیع سمك الآجام ولو كان مملوكا، لجهالته وإن ضم إلیه القصب أو غیره.
ولا اللبن فی الضرع ولو ضم إلیه ما یحلب منه، أو غیره، على المشهور كما فی الروضة وعن الحدائق.
وخص المنع جماعة بما إذا كان المجهول مقصودا بالاستقلال أومنضما إلى المعلوم، وجوزوا بیعه إذا كان تابعا للمعلوم، وهو المحكی عن المختلف وشرح الإرشاد لفخر الإسلام والمقتصر، واستحسنه
المحقق والشهید الثانیان.
ولعل المانعین لا یریدون إلا ذلك، نظرا إلى أن جهالة التابع لا توجب الغرر ولا صدق اسم " المجهول " على المبیع عرفا حتى یندرج فی إطلاق ما دل من الإجماع على عدم جواز بیع المجهول، فإن أكثر المعلومات بعض أجزائها مجهول.
[1] . مقبوض بالسوم: مشتری‌نین بازاردا بیر شئیی آلماق اوچون قبض ائتمه‌سی. مثلاً دوكاندا لیوانی گؤتورور كی آپاریب پولونو وئرسیب آلسین.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي