بقی الكلام فی توضیح التفصیل المتقدم
+0 به یه ن
گئریده قالان بایاق قید اولان تفصیل (مجهول تابع اولورسا اولار، آما اؤزو ده مقصد اولورسا ضرری وار.) باره‌سینده ایضاح ائتمك اولور. بو تفصیلین اساسی علامه‌دندیر. او، «القواعد» كتابی‌نین ایكی عوَضین شرطلری بابیندا دئییب: «بیعده نظرده توتولان (مقصود) مجهولون بیعی، صحیح دئییل. هرچند اونو بیر معلوما ضمیمه ائده‌سن. آما تابع اولاراق معلوما ضمیمه اولورسا جایزدیر». بیتدی.
علامه‌دن سونراكی بیر عدّه عالملر علامه‌نین بو تفصیلی ایله راضی اولوبلار. آما «نظرده توتماقدان» و «تابع اولماقدان» نه‌یی نظرده توتدوقلاری آیدین دئییل. «القواعد» و «التذكرة» كتابلاریندان آیدینلاشان موضعلر بئله‌دیر:
علامه‌نین تابعدن مقصدی، بیعه داخل اولماسی شرط اولان شئیدیر. (مثلاً بو حیوانی سنه ساتیرام، حامله اولورسا بالاسی سنینكی اولسون.) مقصوددان دا نظرده توتدوغو، مبیعین جزءی (بیر حصّه‌سی) اولماقدیر. (مجهول مبیعین بیر جزءی كیمی مقصود اولسون.) علامه «القواعد» كتابی‌نین «بیع ضمنینده شرط» بابیندا دئییب: « انسان كنیزی و حیوانی [ساتاندا] حامله‌لیگینی شرط ائدیرسه صحیحدیر. آما حیوانی و كنیزی قارنینداكی بالاسی ایله بیرلیكده ساتماق باطلدیر. چونكی تكلیكده ساتیلماسی صحیح اولمایان شئیی، مبیعین مقصود حصّه‌سی كیمی‌ده ساتماق صحیح دئییل. آما تابع اولاراق ساتیلماسی صحیحدیر». (شرط ائتمك صحیحدیر جزء كیمی ساتماق باطلدیر.) بیتدی.
[هابئله «القواعد»ین] «مبیعده درج اولانلار»[1] بابیندا دئییر: «[مبیعده مندرج اولانلارین] آلتینجیسی: قول. قولون مالك اولماسینی قبول ائتدیگیمیز تقدیرده، قولون مالی و املاكی اونون ضمنینده آغانین ملكیّتینه منتقل اولماز. مگر مشتری استثنا ائده [و دئیه: بو قولو بو قیمته آلمارام آما یالنیز مالی‌نین منیم اولماق شرطی ایله آلیرام. مشتری بئله شرط ائدیب آلیرسا، قولون املاكی] قوللا بیرلیكده مشتری‌یه منتقل اولار. مشتری‌یه منتقل اولماسی‌دا بو معنادادیر كی املاكی [قولدان آلمازلار و] اوندا قالار. [ایندیكی كیمی شرط اولدوغوندا] مجهول و غایب اولماسی جایز اولار.
آما قولون مالك اولا بیلمه‌سینی محال بیلسك، آغا، قولو و اونونلا اولانی ساتیرسا اونون بیر حصّه‌سی اولار. بو حصّه ده بیع شرایطینی ایچرمه‌لیدیر». بیتدی.
مالی، مبیعه شرط ائتمك و یا اونا مبیعین بیر حصّه‌سی كیمی یاناشماق، یوخاریدا دئدیگیمیز كیمیدیر. علامه بو مسأله‌یه «التذكره» كتابیندا «قول تملیكی و تملیك ائدیلمه‌مه‌سی» مسأله‌سی فرعلرینده تصریح ائدرَك سببلندیریب دئییب: «قولون مالینی شرط ائتمك، قاناتلارین سویو و تاوانلارین دیركلری كیمیدیر». (سو و دیرك مجهولدور.)
هابئله علامه «التذكره» كتابین «ایكی عوضین شرطلری» بابیندا دئییب: «قاریندا كی بالانی آناسی ایله بیرلیكده ساتماق اجماعاً جایزدیر». (عبارتده شرط اولماقدان سؤز گئتمیر آما اجماع اولماغی قید ائتدیگینده بیلیریك مقصدی شرط اولماقدیر.)
«عقدده شرط» بابی‌نین بیر یئرینده دئییر: « دئسه كی بو حیوانی قارنینداكی بالاسی ایله سنه ساتدیم. بیزجه صحیح دئییل. چونكی اوّللر قید اولدو كی قارینداكی بالانی مستقل اولاراق ساتماق اولماز، مبیعین جزءی كیمی‌ده ساتماق اولماز».
هابئله دئییب: «حامله‌نی (آنانی) ساتیب قارنینداكی بالانی شرط ائتسه، صحیحدیر. چونكی قارینداكی بالا بوردا، دیوارین پایاسی كیمی تابعدیر. هرچند آنا ایله بیرلیكده [جزء كیمی] بیعه ضمیمه اولماسی ایرادلیدیر. چونكی جزء و تابع آراسیندا فرق وار. (مجهول اولماسی‌نین عیبی یوخدور.)
آیری بیر یئرده دئییب: «دئسه كی: «بو قویونو دؤشونده‌كی سوتو ایله سنه ساتدیم» بیزجه صحیح دئییل».
آیری بیر یئرده دئییب: « یومورتالی بیر تویوغو ساتاراق یومورتاسینی شرط ائدیرسه، صحیحدیر. آما یومورتانی مبیعین بیر جزءی كیمی ساتیرسا صحیح دئییل».
بو عبارتلرین هامیسی تصریح ائدیر كی، مجهولو جزء كیمی معلوما ضمیمه ائتمك جایز دئییل فرق ائله‌مز مقصدیمیز معلوم اولسون یوخسا مجهول. (معلوم شئیی نظرده توتاق یوخسا مجهول شئیی نظرده توتاق.)
بقی الكلام فی
توضیح التفصیل المتقدم،
وأصله من العلامة: قال فی القواعد فی باب شرط العوضین: كل مجهول مقصود بالبیع لا یصح بیعه وإن انضم إلى معلوم، ویجوز مع الانضمام إلى معلوم إذا كان تابعا ، انتهى.
وارتضى هذا التفصیل جماعة ممن تأخر عنه ، إلا أن مرادهم من " المقصود " و " التابع " غیر واضح.
والذی یظهر من مواضع من القواعد والتذكرة: أن مراده بالتابع: ما یشترط دخوله فی البیع، وبالمقصود: ما كان جزءا.
قال فی القواعد فی باب الشرط فی ضمن البیع: لو شرط أن الأمة حامل أو الدابة كذلك صح.
أما لو باع الدابة وحملها أو الجاریة
وحملها بطل، لأن كل ما لا یصح بیعه منفردا لا یصح جزءا من المقصود، ویصح تابعا، انتهى.
وفی باب ما یندرج فی المبیع قال: السادس: العبد، ولا یتناول ماله الذی ملكه مولاه، إلا أن یستثنیه المشتری إن قلنا: إن العبد یملك، فینتقل إلى المشتری مع العبد، وكان جعله للمشتری إبقاء له على العبد، فیجوز أن یكون مجهولا أو غائبا.
أما إذا أحلنا تملكه وما معه صار جزءا من المبیع، فیعتبر فیه شرائط البیع، انتهى.
وبمثل ذلك فی الفرق بین جعل المال شرطا وبین جعله جزءصرح فی التذكرة فی فروع مسألة تملك العبد وعدمه، معللا بكونه مع الشرط كماء الآبار وأخشاب السقوف.
وقال فی التذكرة أیضا فی باب شروط العوضین: لو باع الحمل مع امه جاز إجماعا.
وفی موضع من باب الشروط فی العقد: لو قال: بعتك هذه الدابة وحملها لم یصح عندنا، لما تقدم من أن الحمل لا یصح جعله
مستقلا بالشراء ولا جزءا.
وقال أیضا: ولو باع الحامل وشرط للمشتری الحمل صح، لأنه تابع، كأساس الحیطان وإن لم یصح ضمه فی البیع مع الام، للفرق بین الجزء والتابع.
وقال فی موضع آخر: لو قال: بعتك هذه الشیاه وما فی ضرعها من اللبن، لم یجز عندنا.
وقال فی موضع آخر: لو باع دجاجة ذات بیضة وشرطها صح، وإن جعلها جزءا من المبیع لم یصح.
وهذه كلها صریحة فی عدم جواز ضم المجهول على وجه الجزئیة، من غیر فرق بین تعلق الغرض الداعی بالمعلوم أو المجهول.
[1] . بعضی شئیلر مبیعین ضمنینده واردیلار هرچند بیز اونلاردان غافل اولاق. مثلاً ائو آلاندا دیوارین پایاسی.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي