وقد ذكر هذا، المحقق الثانی فی جامع المقاصد
+0 به یه ن
محقق ثانی «جامع المقاصد» كتابی‌نین «تورپاغین ساتماسیندا حاصلین داخل اولماسینی شرط ائتمك» مسأله‌سینده، بونو ردّ ائدیر. اوردا دئییب: «بعضاً عالملرین سؤزلرینده ائله بیر شئلر گؤرونور مثلاً مجهول، مبیعین بیر جزءی و حصّه‌سی اولاندا بیع صحیح اولمور آما شرط اولاندا صحیح اولور. و بونا اوخشار سؤزلر. (مجهول مقصود اولورسا بیع باطل اولار آما تابع اولورسا صحیح اولار.) بو سؤزلر فایداسیزدیر [و آنلاملاری یوخدور.] چونكی عبارتین تأثیری یوخدور كی. هر حالدا مشروط‌دا مبیعدن ساییلیر. ائله بونا گؤره قارینداكی بالا ایله آنا ساتیلیرسا، بیع صحیحدیر. بیعین صحیحلیگی آنانین ساتیلماسی و بالانین شرط اولماسیندان آسیلی دئییل». بیتدی.
بو فتوا شهید اوّل و شهید ثانیدن‌ده ایكی «اللمعه» و «الروضه» كتابلاریندا قید اولان آشاغیداكی سؤزلریندن ظاهر اولور:
مالك اولدوغو املاكی بیعینده مشروط اولان قولون املاكینی، بیع شرطلرینی ایچرمه‌سینی شرط ائدیبلر. (بیر قولون املاكی اونونلا بیرلیكده ساتیلیرسا، شرط ائدیبلر كی او املاك بوتون بیع شرطلرینی ایچرسین. شرطلرین بیری‌ده معلوم اولماقدیر.)
شیخ طوسی «قول مالی‌نین اشتراطیندا» مالین مقدارینی بیلمگی معتبر (لازم) بیلیب.
شهید اوّل‌ده دئییب: «قولون مالك اولا بیلمه‌سینی قبول ائتدیگیمیز تقدیرده، [قولون] اؤزونو و مالینی آلیرسا، بیع صحیحدیر و اونون مالی‌نین مقدارینی بیلمك شرط دئییل و ربادان قورتورماق‌دا[1] لازم دئییل. آما قولون مالك اولا بیلمه‌سینی محال بیلیرسك مقداری‌نین بللی اولماسی و ربادان قاچماق لازمدیر».
«الدروس» كتابیندا دئییر: « قارینداكی بالانی مبیعین بیر جزءی كیمی نظرده توتسالار دا صحیح اولماسی داها گوجلودور. چونكی او دا شرط ائتمك كیمیدیر و تابع اولدوغونا گؤره جهالتی‌نین ضرری یوخدور». بیتدی.
جامع المقاصد ده بو نظری قبول ائدیب.
سونرا، [گؤره‌سن بونلارین «تابع» سؤزوندن مقصدلری نه‌دیر؟] اولا بیلسین بونلارین «تابع»دن مقصدلری عرفاً تابع اولان شئیدیر. قارینداكی بالانین آنایا، [دؤشونده‌كی] سوتون قویونا، یومورتانین تویوغا، قولون املاكی‌نین اونون اؤزونه، [حیاط یانا] ائوده‌كی موو آغاجی‌نین ائوه، باغداكی تیكینتی‌نین باغا و اونلارا تایلاری‌نین تابع اولماسی كیمی. او شئلریدن كی عرفاً بیعی یالنیز اونا نسبت وئررلر تابع اولانلا بیرلیكده یوخ. هرچند بعضاً شخصی مقصد اونلارین هر ایكیسی‌ده اولا و یا حتّا _بعضاً آت ایلخیسیندا گؤرونن كیمی،_ یالنیز همان تابع مقصد اولا. (دئیَرلر قویونو ساتیب. دا دئمزلر كی قویونو دؤشونده‌كی سوتو ایله ساتیب.)
عالملریمیزین بعضی مقاملاردا سؤزلری‌نین ظاهری بودور. (تابعدن مقصد عرفی تابعدیر.) «الدروس» و «جامع المقاصد»دن قید اولدوغو كیمی. اوردا دئمیشدیلر: آنانی قارنینداكی بالا ایله ساتماق صحیحدیر چونكی قارینداكی بالا تابعدیر.
وقد ذكر هذا، المحقق الثانی فی جامع المقاصد فی مسألة اشتراط دخول الزرع فی بیع الأرض، قال: وما قد یوجد فی بعض الكلام، من أن المجهول إن جعل جزءا من المبیع لا یصح، وإن اشترط صح - ونحو ذلك -فلیس بشئ، لأن العبارة لا أثر لها، والمشروط محسوب من جملة
المبیع، ولأنه لو باع الحمل والام صح البیع ولا یتوقف على بیعها واشتراطه، انتهى.
وهو الظاهر من الشهیدین - فی اللمعة والروضة - حیث اشترطا فی مال العبد المشروط دخوله فی بیعه استجماعه لشروط البیع.
وقد صرح الشیخ - فی مسألة اشتراط مال العبد - باعتبار العلمبمقدار المال.
وعن الشهید: لو اشتراه وماله صح، ولم یشترط علمه ولا التفصی من الربا إن قلنا: إنه یملك، وإن أحلنا ملكه اشترط.
قال فی الدروس: لو جعل الحمل جزءا من المبیع فالأقوى الصحة، لأنه بمنزلة الاشتراط، ولا یضر الجهالة، لأنه تابع، انتهى.
واختاره جامع المقاصد.
ثم " التابع " فی كلام هؤلاء یحتمل أن یراد به: ما یعد فی العرف تابعا كالحمل مع الام، واللبن مع الشاة، والبیض مع الدجاج،
ومال العبد معه، والباغ فی الدار، والقصر فی البستان، ونحو ذلك مما نسب البیع عرفا إلى المتبوع لا إلیهما معا، وإن فرض تعلق الغرض الشخصی بكلیهما فی بعض الأحیان، بل بالتابع خاصة، كما قد یتفق فی حمل بعض أفراد الخیل.
وهذا هو الظاهر من كلماتهم فی بعض المقامات كما تقدم عن الدروس وجامع المقاصد من صحة بیع الام وحملها، لأن الحمل تابع.
[1] . اولا بیلسین بیر كنیز آلاندا اونون ال-قولوندا قیزیل اولسون و ثمن‌ده قیزیل اولسون. بیلدیگیمیز كیمی‌ده قیزیلی قیزیلا دَییشمك ربا گتیرر. بو مسأله‌ده دئییر: ربا حاصل اولماز.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي