آما گیزلی دئییل كی اونلارین عبارتلریندن بو حملی تصدیق ائده‌جك بیر عبارت تاپیلمیر. یوخسا تابعدن بونو اراده ائده‌لر: مجهول، شرط ساییلسین و معلوم، مشروط ساییلسین. (تبانی ائتمكدن نظرده توتدوقلاری شرط ائتمك اولسون.) بئله اولورسا اونون تابعدن مقصدی، علامه‌نین «القواعد»ده و «التذكرة»ده نظرده توتدوغو اولور. آما گمان ائله‌میرم مقصدی بو اولسون. چونكی مختلف حاللاردا ضمیمه اولانلارین، خبرلرینه استشهاد ائتدی.

قایدالارلا داها اویغون بئله دئمكدیر: جهالتدن غرر یارانماقدا، شرطله جزءین آراسیندا فرق یوخدور. (فرق ائله‌مز شرط ائده‌سن یا جزء حسابلایاسان، هر حالدا غررلیدیر.)

آما ایكی طرفین، بیعین شخصینه اساساً، مجهولو تابع قصد ائتمكلری: غررین وار-یوخوندا تأثیرسیزدیر. (نوعاً تابع اولا بیلمك لازمدیر. شخصاً اولماز.) چونكی عالملرین سؤزونون ظاهری، غرر حدیثی‌نین بیعین ایكی طرفی‌نین شخصی قصدلری‌نین، غررین اولوب اولمادیغیندا، دخلی‌نین اولمادیغینی گؤستریر. بلكه حتّا  نوعاً ده قصد ائتسه‌لر، غرری رفع ائتمز. [بوردا او نوعو قصد ائدیر كی] علامه «المختلف» كتابیندا بیان ائله‌دی. [او دا بئله ایدی:] معلومون قیمتی، _معلوم و مجهولا بیر یئرده وئریلن_ ثمنه یاخیندیر. (معلومون قیمتی‌نین ثمنه یاخین اولماسی كی غرری رفع ائتمز!)

آما عرفاً وجودی[1] تابع، مجهول اولورسا، عرفاً غرر ساییلماز. آما بئلنچی مجهول، جزء كیمی ساییلسا، اجماعنین انعقاد یئرینه داخل اولار. [اجماع بئله‌دیر:] مبیع معلوم اولمالیدیر. او دا هامیسی‌نین (مبیعین بوتو حصّه‌لری‌نین) معلوم اولماسیندان آسیلیدیر.

بلی، عرفی وجودی تابعین شرطی، عرفاً تابع اولورسا، غررلی بیع اولماقدان و اجماعنین انعقاد یئریندن‌ده خارج اولار. [اجماع بئله دئییر:] مبیع معلوم اولمالیدیر. نتیجه‌ده اونا كفایتلنمك اولار.

بونلار بیعین ایكی طرفی‌نین تابع باره‌سینده اولان نظرده آلدیقلاریدیر.

آما مبیعین تابعی، مبیعده مندرج اولان شئیلر باخیمیندان، _عقد زمانی اونا ضمیمه‌ ده اولماسالار و ایكی طرفین ذهینلرینه ده چاتماسا،_ ظاهر اولان اونلارین معلوم اولماماقلاری‌نین عیبی یوخدور و بو باره‌ده اختلاف‌دا یوخدور. یوخسا (مگر بو كی) مبیعده مندرج اولان، غرر لازم گتیره. (اگر مندرجین مجهول اولماسی غرر گتیرسه معلوم اولماسی لازمدیر.) چونكی مجهولون معلوما ضمیمه ائتمه‌سی مسأله‌سینده اولان سؤز، مجهولون یالنیز اؤزونون مجهول قالماسیدیر كی عیب ائله‌میر، یوخسا سرایت ائدیرسه، مبیعین بوتونو مجهول اولار. دوشون گینن. (بونون‌دا ضرری یوخدور. بونا گؤره كی اونلار خارجی غرضلردن اؤترودور، خارجی غرضلرین، معاملی غرضلره و غرر رفعینه ربطی یوخدور.)

ولا یخفى أنه لم توجد عبارة من عبائرهم تقبل هذا الحمل، إلا أن یرید ب‍ " التابع " جعل المجهول شرطا والمعلوم مشروطا، فیرید ما تقدم عن القواعد والتذكرة ، ولا أظن إرادة ذلك من كلامه، بقرینة استشهاده بأخبار الضمیمة فی الموارد المتفرقة.

والأوفق بالقواعد

ن یقال: أما الشرط والجزء، فلا فرق بینهما من حیث لزوم الغرر بالجهالة.

وأما قصد المتبایعین بحسب الشخص، فالظاهر أنه غیر مؤثر فی الغرر وجودا وعدما، لأن الظاهر من حدیث الغرر من كلماتهم: عدم مدخلیة قصد المتبایعین فی الموارد الشخصیة، بل وكذلك قصدهما بحسب النوع على الوجه الذی ذكره فی المختلف: من كون قیمة المعلوم تقارب الثمن المدفوع له وللمجهول.

وأما التابع العرفی، فالمجهول منه وإن خرج عن الغرر عرفا، إلا أن المجهول منه جزءا داخل ظاهرا فی معقد الإجماع على اشتراط العلم بالمبیع المتوقف على العلم بالمجموع.

نعم، لو كان الشرط تابعا عرفیا خرج عن بیع الغرر وعن معقد الإجماع على اشتراط كون المبیع معلوما فیقتصر علیه.

هذا كله فی التابع من حیث جعل المتبایعین.

وأما التابع للمبیع الذی یندرج فی المبیع وإن لم ینضم إلیه حین العقد

ولم یخطر ببال المتبایعین، فالظاهر عدم الخلاف والإشكال فی عدم اعتبار العلم به، إلا إذا استلزم غررا فی نفس المبیع، إذ الكلام فی مسألة الضمیمة من حیث الغرر الحاصل فی المجموع، لا الساری من المجهول إلى المعلوم، فافهم.