مسألة یجوز أن یندر لظرف ما یوزن مع ظرفه
+0 به یه ن
مسأله: قابی ایله چكیلن شئلرده، قاب اوچون _آز-چوخ احتمالی اولان بیر مقدارین_ استثنا ائتمه‌سی (آزالتماسی) مشهورا گؤره جایزدیر. بلكه عالملردن فی الجمله اونا قارشی چیخان یوخدور. (قابین چكیسینی تخمین ووروب اون بوتون چكیدن آزالتماق.) بلكه فخرالدین‌دن بو باره‌ده اتّفاق نقل اولوب. او دئییب: «قاب اوچون آز-چوخ احتمالی اولان مقدارین استثنا ائتمه‌سی (آزالتماسی) اصحابین نصّینه گؤره جایزدیر. مبیعدن، مجهول بیر مقدار استثنا اولونوب. مجهولون استثناسی‌دا بو صورتدن سونرا آیری یئرلرده بیعی باطل ائدر. مجهولون استثناسی اتّفاقلی اولاراق بوردا باطل ائدیجی دئییل». بیتدی.
ظاهراً استثنانین اطلاقی، مبیعدن خارج اولدوغونا گؤره‌دیر. استثنا ایلك باشدان مبیعدن خارج اولوبدور. بلكه مبیعدن حقیقی استثنا دا بورا قاییدیر. (تاخیل ییغیمیندان بیر صاع استثنا اولاراق سنه ساتدیم مثالیندا دا بیر صاع ایلك باشدان مبیعین جزئی دئییل. و اونون مسأله‌سی‌ده بورا قاییدیر. یعنی او دا ایلك باشدن مبیعدن خارج ایدی.)
سونرا مسأله‌نین تفصیلینده آلتی نظر وار:
بیرینجی: استثنا، ایكی شرطله جایزدیر: 1. استثنا اولان مقدار، تاجرلر نزدینده متعارف اولسون. 2. استثنا اولان مقدارین، حقیقی چكیدن آرتیق اولماسیندا یقین اولماسین.
بو نظر، علامه‌نین «النهایه» كتابی و ابن حمزه‌نین «الوسیله» كتابینا و باشقالارینا عایددیر.
ایكینجی: بیرینجی نظرده آرتیقلیقدا یقینین اولمادیغینا اسكیك اولماغی آرتیریب. (یعنی استثنا اولان مقدارین حقیقی چكیدن آرتیق و اسكیك اولماسینا یقینی اولماسین.) بو نظر ده علامه‌نین «التحریر» كتابینا عایددیر.
اوچونجو: مطلق اولاراق عادتین اعتباری وار. هرچند آرتیق- اسكیك اولدوغونا یقینلری اولورسا دا. عادت اولمایان وقتلر ده آرتیق-اسكیك بیر شئیی احتمال وئرسینلر. بو نظر ده شهید اوّلین «اللمعه» كتابی‌نین ظاهری و شهید ثانی‌نین «الروضه» كتابی‌نین تصریحیدیر.
دؤردونجوسو: تفصیله قایل اولماق. آرتیق-اسكیكلیك احتیمالی اولورسا مطلق اولاراق جایزدیر. (ایستر متعارف اولسون یا اولماسین. ایستر ایكی طرف راضی اولسون یا اولماسین.) آما استثنا اولانین حقیقی چكیدن آرتیق اولماسینا یقین اولورسا ایكی طرفین راضی اولدوغو شرطله جایزدیر.
بئشینجی: دؤردونجو صورتین آرتیق اولماسینا اسكیك اولمانی دا آرتیریب. (یعنی استثنا اولانین آرتیقلیغینا دا و اسكیكلیگینه‌ده یقین اولسا راضیلاشماق لازمدیر.) بو نظر محقق ثانی‌یه عایددیر. او بو نظری نقیصه‌نی قید ائتمیه‌نلره نسبت وئریب. (اونلار دا بئله دئیَرلر. هرچند قید ائتمه‌ییبلر.)
آلتیجیسی: غررین رفعیندن آسیلیدیر. (غرر رفع اولان قدر استثنا اولماق لازمدیر.)
مسألة یجوز أن یندر لظرف ما یوزن مع ظرفه
قدار یحتمل الزیادة والنقیصة على المشهور، بل لا خلاف فیه فی الجملة، بل عن فخر الإسلام التصریح بدعوى الإجماع، قال فیما حكی عنه: نص الأصحاب على أنه یجوز الإندار للظروف بما یحتمل الزیادة والنقیصة، فقد استثنیمن المبیع أمر مجهول، واستثناء المجهول مبطل للبیع، إلا فی هذه الصورة، فإنه لا یبطل إجماعا، انتهى.
والظاهر أن إطلاق الاستثناء باعتبار خروجه عن المبیع ولو من أول الأمر، بل الاستثناء الحقیقی من المبیع یرجع إلى هذا أیضا.
ثم إن
الأقوال فی تفصیل المسألة
ستة: الأول: جواز الإندار بشرطین: كون المندر متعارف الإندار عند التجار، وعدم العلم بزیادة ما یندره.
وهو للنهایة والوسیلة وعن
غیرهما.
الثانی: عطف النقیصة على الزیادة فی اعتبار عدم العلم بها.
وهو للتحریر.
الثالث: اعتبار العادة مطلقا ولو علم الزیادة أو النقیصة، ومع عدم العادة فیما یحتملهما.
وهو لظاهر اللمعة وصریح الروضة.
الرابع: التفصیل بین ما یحتمل الزیادة والنقیصة فیجوز مطلقا، وما علم الزیادة فالجواز بشرط التراضی.
الخامس: عطف العلم بالنقیصة على الزیادة، وهو للمحقق الثانی ناسبا له إلى كل من لم یذكر النقیصة.
السادس: إناطة الحكم بالغرر.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي