و أما ما ذكره من جریان التعلیل فی روایات العبد فیما نحن فیه مستنداً الی الفرق بینهما
+0 به یه ن
آما اونلارین آراسیندا فرقلیگه ایستیناد ائتمكله، قول ایزدیواجی روایتینده‌كی سببلندیرمه جریانینی، بیزیم اولدوغوموز مسأله‌ده منع ائتمه‌سینی من دوزگون بیلمیرم. (اوردا دئییردی رهن مسأله‌سی ایله قولون ایزدیواجی فرقلیدیر؛ قول یالنیز آغاسینا معصیت ائدیر آما رهینه‌نی ساتان آللاها معصیت ائدیر.) من اونلارین آراسیندا فرق گؤرمورم. بلكه ظاهیر اونلارین هر ایكیسینده ساتماقدان منع ائتمك اؤزگه‌نین حاقّینا گؤره‌دیر. البته آللاه جل‌جلاله‌نین اؤزگه‌نین حاقّینی فؤوتا وئرمكدن منع ائتمه‌سی، بوتون اؤزگه‌نین حاقّینی فؤوتا وئرمگین منع اولدوغو یئرلرده صادیقدیر. فرقی یوخدور ایستر فضولی عقد اولسون و یا قولون نیكاحی و یا گیروو قویانین ساتماسی اولسون.
آما بعضی موعاصیرلرین گیروو قویانین ساتماسینی موقوفه و امّ ولدین ساتماسی ایله موساوی بیلمگینی قئید ائدن بیر آیری سؤزونده‌ده ایشكال وار. « موقوفه و امّ ولد»ده‌كی حؤكم تعبّوددور و بونو اونونلا موقاییسه ائلیه بیلمریك. بونا گؤره او ایكیسینده سابیق ایذن‌ده ساتمانین صحیحلیگینده تأثیری یوخدور. رهنی اونونلا موقاییسه ائتمك یئرسیز و مع‌الفارق قیاس ساییلیر.
بالجومله؛ اصحابین گئدیشیندن بلكه خبرلردن ایستیفاده اولان بئله‌دیر: اؤنجه‌دن ایذنی اولدوغوندا صحیح اولان وضعیتلرده، اؤزگه‌نین حاقّینی موعامیله ائتمك، موعامیله‌نی بیر باشا باطیل ائله‌مزلر. بلكه یالنیز حاق صاحیبینه موراجیعه ائتمه‌دیگینده (و اونون راضیلیغینی قازانمادیغیندا) موستقیل تأثیری اولمادیغی معنادا فاسیدلیگی طلب ائدیر. بو مسأله‌ده بونلار موندرج اولار: فضولی عقد، گیروو گؤتورنین عقدی، ایفلاسا اوغرایان شخص (طلبكارلارین ایجازه‌سینه باغلیدیر)، خسته (املاكینی قیمتیندن آشاغی ساتیرسا)، حیات یولداشی‌نین باجیسی و یا قارداشی‌نین قیزی ایله ائولنمك، كنیزله ائلنمگین آزاد حیات یولداشی‌نین ایجازه‌سیندن آسیلیدیر. و بونلاردان باشقاسی.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
و امّا تعلیل المستفاد من الروایة المرویة فی النكاح
+0 به یه ن
بایاق قئید اولان قول ایزدیواجی باره‌سینده‌كی روایتدن _بویورموشدو: آللاها معصیت ائتمه‌ییب كی یالنیز آغاسینا معصیت ائدیب_ آلقینانان دلیل، اؤز مالینا مالیك اولمایان یئرده جاری اولا بیلر. قولون اؤزونه مالیك اولمادیغی كیمی. آما محجور اولموش مالیك تصرّوفو ایله آللاها معصیت ائدیر. گیروو گؤتورنه معصیت ائتمه‌سینی دئمزلر، چونكی او مالیك دئییل. البته آللاه گیروو گؤتورنین حاقّینی، تصرّوفله فوتا وئرمه‌سیندن منع ائدیب. دئدیكلریمیز، اؤز مالینا ولی اولان آما ایفلاس و یا آیری عاریضه‌یه گؤره مالینا محجور اولونان هر مالیكین باره‌سینده جاریدیر. بوتون تصروفلرین باطیللیگینه حؤكم اولونار. آما بعضاً شوفعه كیمی بیر سئری مصلحتلرین رعایتی اوچون محجور اولورسا، تصرّوف صحیح اولار. (شوفعه مسأله‌سینده: موشتری شریكلرین بیری‌‌نین حیصّه‌سینی آلاندان سونرا شریكدن خبرسیز اؤز حیصّه‌سینده تصرّوف ائدیرسه صحیحدیر چونكی شوفعه حاقّی شریكین مصلحتینه گؤره قویولوب. آما شریك گلیب شوفعه حاقّینی ایستیفاده ائدیب موشتری قایتارماق مجبوریّتینده قالیرسا گؤردوگو ایشلر باطیل اولار.) آما بوردا (رهینه مسأله‌سینده) باطیللیگه قرار وئرمك فقیهلرین بؤیوكلری‌نین اختیار ائتدیكلری كیمی داها یاخشی و گوجلودور. [بعضی موعاصیرلرین] سؤزو بیتدی، مقامی یوخاری اولسون.
بونلارا (بعضی موعاصیرلره) آشاغیداكی ایكی گئرچگی نظرده توتماقدان سونرا ایكی ایشكال واریددیر.
1. اؤزگه‌نین مولكونو ساتماقدا فرق ائله‌مز موستقیللیكله اولسون و یا مالیك طرفیندن ناییبلیكله اولسون. (اونلار بئله فرق قویموشدولار: موستقیل اولاراق و اؤز طرفیندن ساتیرسا اولماز آما ناییب كیمی ساتیرسا جاییزدیر.)
2. موطلق نهی، یالنیز غیری خاریج امرده (داخیلی مسأله‌ده) باطیللیگه سبب اولماز. (اونلار دئییدیلر یالنیز داخیلی مسأله‌ده باطیللیگه سبب اولار.)
اولاً (بیرینجی ایشكال): [ساتماقدا موستقیللیك و یا ناییبلیك] گیروو قویانین ساتماسیندا تصوّور اولونا بیلر. چونكی او بعضاً گیروو گؤتورنین ایجازه وئرمه‌سی اومیدی ایله ساتار و موستقللیك قصد ائله‌مز. بعضاً ده اونون رهینه اولدوغونو بیلمز و یا اونون حؤكمونو بیلمز و یا اونودار. بئلنچی وضعیّتلرده نهی اولمادیغینا گؤره باطیللیك ایدعاسی ایمكانسیزدیر. (نییه موطلق اولاراق باطیللیگینی دئییرسن؟)
ثانیاً: آشاغیداكی عیبارتین طلبینه گؤره، ایجماعدان و خبرلردن كسب اولان یقینلی مسأله؛ گیروو قویانین عئیناً گیروو گؤتورن كیمی تصرّوفدن منع اولماسیدیر:
«ایجماعدان و خبرلردن مونعقید اولانا اساساً». او یئرده كی دئییر: «گیروو قویان و گیروو گؤتورن هر ایكیسی‌ده تصروفدن منع اولورلار».
گیروو گؤتورنی تصروفدن منع ائتمگین، باطیللیگه سبب اولمادیغی‌دا بللیدیر. اورداكی منع بیر تهر اولوب كی اونون آسیلی اولماسی ایله مونافاتی یوخدور.
بونون حاصیلی، [گیروو قویان و گیروو گؤتورن طرفیندن] موستقیل اولاراق و حاق صاحیبینه موراجیعه ائتمه‌دن رهینه‌نین ساتماغی و عقدین طلبینه وفا قیلماغی‌نین منع ائتمه‌سینه قاییدیر.
منعی بوندان آرتیغا ثبوتلاماق ایسته‌ییرسنسه، دلیله احتیاج وار و دلیلین اولمادیغینا گؤره صحیحلیگه دلالت ائدن عموماتا موراجیعه ائتمك اولار.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
و اما المالك فلمّا حجر علی ماله برهنه
+0 به یه ن
آما مالیك، مالینی گیروو قویماقلا اؤز مالیندان محجور اولدوغونا گؤره همیشه اونون عقدی اؤز مولكویّتینه دایانیر و اونون اونداكی عقدی حقیقی مالیك اولماقدا مونحصیردیر. اونون باره‌سینده نیابتلیك قصد ائتمگین معناسی یوخدور. نتیجه‌ده تصرّوف ائتمه‌سیندن نهی اولونوب. چونكی او موطلق اولاراق تصرّوفدور. (دییه بیلمزسن كی بیر اوزونون نهیی وار و بیر اوزونون یوخدور.) و اونا ثابیت اولموش محجورلوقلا مونافاتی وار. نتیجه‌ده دئدیگیمیز یئرلرده (نهی اولان یئرده) صحیحلیگه دلالت ائدن عمومات تخصیص یئیَر.
صیرفاً مالیك اولماق عقدین صحیحلیگینه دلالت ائله‌مز. چونكی تأمّولون ظاهیری بئله طلب ائدیر كی ساتماغی جاییز ائدن مولكیّت؛ مالین اصلینه مولكیّت و اوندا تصرّوف ائتمك مولكیّتی‌دیر. ائله بونا گؤره‌ده تصرّوفدن منع اولان آما مولكون اولدوغو یئرلرده ساتماقدان منع اولونوب. (مثلاً دلی آدام، اوشاق و موفلیس اؤز مولكونو ساتا بیلمز.) سونرا دئییب: و بالجملة دلیللری آراشدیرماقدان بللی اولان مسأله بودور: عقدلر مالیك طرفیندن اولمادیغیندا اونون ایجازه‌سی ایله صحیح اولماسی مومكوندور آما مالیكین ایذن و ایجازه‌سینه چاتسا و یا اونون طرفیندن حیاتا كئچیریلسه و اونون تصرّوفو اصالتلی اولورسا داها ایكی طرفلی اولمایاجاق. (یا صحیح اولسون و یا آسیلی) بلكه یا باطیلدیر [ساتماق و ایجاره‌كیمی] و یا صحیح و لازیمدیر. (مثلاً هیبه اولورسا لازیم اولماز.)
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
ثم اورد علی نفسه بقوله
+0 به یه ن
سونرا، صاحب جواهر اؤز سؤزونه ایشكال وارید ائدیر. سن دئدیگین كیمی بوتون منع اولان یئرلرده عقد باطیل اولورسا، فضولی عقد و گیروو گؤتورنین‌ده عقدی باطیل اولمالیدیر. بیر حالدا كی عالیملرین چوخو منع اولماقدا گیروو قویان و گیروو گؤتورن آراسیندا موُساویلیگه قاییلدیلر. بایاق دئدیگیمیز روایتین بو موُساویلیگه دلالت ائله‌دیگی كیمی. بو مسأله بوتون بو عقدلرین باطیل اولماسی و یا هامیسی‌نین صحیح اولماسینی لازیم گتیریر. فرق قویماق زور دئمك ساییلار.
بیری بیزه بئله ایشكال ائدیرسه دئیَریك: نهی اولموش تصرّوف، اؤزگه‌نین مالیندان فایدالانماق اولدوغوندا حرام ساییلیر. سونرادان وئریلن ایجازه اونو حلال ائله‌مز. آما نهی اولموش تصرّوف، عقد و ایقاع اولورسا:
1. بو تصرّوف مالیك طرفیندن ناییبلیك كیمی یوخ بلكه موستقیل اولورسا، ظاهیر اونون ایصلاح اولوناماماسیدیر. فضولی عقدینده دئدیگیمیز كیمی.
2. آما بو تصرّوف مالیك طرفیندن ناییب كیمی اولورسا، نهی تعلّوق تاپمیش تصرّوف ساییلماز (بو تصرّوفه نهی تعلوق تاپماز) و مالیكین ایجازه‌سی ایله ایش حل اولار.
نتیجه‌ده فضولی عقد بعضاً حرام و باطیل اولار. (موستقیللیك قصد ائدن زامان.) و بعضاً حرام و باطیل اولماز. (ناییبلیك قصد اولونان زامان.) هابئله گیروو گؤتورنده‌ده بئله‌دیر: موستقیللیك یولو ایله و گیروو قویانا ظولم ائدیب حاقّینی غصب ائتمك قصدی ایله و یا گیروو گؤتورمكله رهینه‌یه موسلط اولما گومانی ایله تصروّف ائدیرسه، نهی اولموش ساییلیر. آما گیروو قویان طرفیندن صیرف صیغه‌نین حیاتا كئچیرمه‌سینه ناییب اولورسا فضولی عقددن آرتیق دئییل و اونا ابداً نهی تعلّوق تاپماز. (مالیكین ایجازه‌سی ایله لازیم اولار.)
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
هذا كله مضافا علی ما یستفاد من صحة نكاح العبد بالاجازة
+0 به یه ن
بونلاردان علاوه، قول ایزدیواجی‌نین ایجازه ایله صحیح اولماسیندان، ساتماغین باطیل اولماماسی آلینیر. ایمام صادق (ع) بئله سببلندیریب: «ایزدیواج ائدن قول آللاها كی معصیت ائتمه‌ییب! یالنیز آغاسینا معصیت ائدیب». بو سببلندیرمه‌دن بئله نتیجه آلینیر: اینسان حاقّینی نهی ائدن عقدلر، منع ائتمكله باطیل اولار و منعی گؤتورمكله و راضیلیقلا تأثیرلی اولار. (صحیح و لازیم اولار.)
اینسان حاقّی آللاها معصیت ائتمك كیمی دئییل كی عقد اوخوناندا اصالتی اولسون و سونرادان قوشولماغا ایمكانی اولماسین. (بیر عقدده آللاها معصیت اولورسا سونرادان راضیلیغی اونا قوشوب عقدی لازیم ائتمك اولماز و عقد اصالتاً باطیل اولار.)
بو سایدیقلاریمیزدان علاوه، فضولی ساتماغین (بئیع فضولی) صحیحلیگی‌نین فحواسی‌دا بو بئیعین صحیحلیگینه دلالت ائدیر. (فضولی ساتماقدا شخص اؤزگه‌نین مالین ساتیر و ایجازه ایله صحیح اولور، بوردا گیروو قویان اؤز مالین ساتیر البته كی صحیح اولار.) لاكین علامه‌نین تذكیره‌سیندن بئله ظاهیر اولور: فضولی عقدینی باطیل بیلنلر بونو دا باطیل بیلیبلر. بو سؤزه ایشكال وار: چونكی فضولی ساتماغی باطیل بیلن شخصلردن پیغمبرین (ص) آشاغیداكی سؤزونه ایستیناد ائدنلر، بوردا باطیللیگی لازیم بیلنمزلر. پیغمبر(ص) بویورب: «ساتماق یالنیز اینسانین اؤز مولكونده اولا بیلر». بلكه فاضل قطیفی‌نین «ایضاح‌النافع» كیتابیندا گلن بو سؤز: «ظاهیر، بو عقدی آسیلی اولماسیدیر» داها آیدیندیر. هرچند فضولی عقدین باطیللیگینه قاییل اولاق.
بوندان بعضی موعاصیرلریمیزین گوجلندیردیگی‌نین _باطیل بیلمگین_ ضعیفلیگی بللی اولدو. اونلار بو نظری وئرمكده منع ائتمگی حكایت ائدن ایجماعلار و خبرلرین ظاهیرینه ال آتیبلار. دئییر: منع و نهی ائتمك اؤزگه‌نین حاقّی اوچون اولورسا باطیللیگه سبب اولار. چونكی نهی و منع خاریجی امر اوچون اولماماسی مؤعتبردیر. (داخیلی و ذاتی بیر مسأله اوچون اولاندا باطیل ائدر. آما خاریجی امر اوچون اولسایدی باطیل ائتمزدی. مثلاً ناماز قیلاندا نامحرمی گؤرمك نامازی باطیل ائتمز چونكی نامحرم نامازین اؤزوندن دئییل.)
نهی و منع باطیل ائتمگه كیفایت ائدر. موقوفه و امّ ولدین ساتماسیندا و اونلارا تایلارینداكیندا باطیل ائتدیگی كیمی. بیر حالدا كی هامیسیندا نهیین سببی اؤزگه‌نین حاقّی‌دیر. سونرا صاحب جواهر اؤز سؤزونه ایشكال وارید ائدیر.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
مسألة: ومن اسباب خروج الملك عن كونه طلقاً كونه مرهوناً
+0 به یه ن
املاكی آزادلیقدان خاریج ائدن سببلرین بیری اونون گیروو (رهینه) اولماسیدیر. مالیكین رهینه‌ده موستقیل اولماماسینا داییر ایجماعین اولماسی ظاهیر بلكه قطعی‌دیر. و شئیخ طوسی‌نین «الخلاف» كیتابیندان شیعه فیرقه‌سی‌نین بو باره‌ده ایجماعینا و خبرلری‌نین اونا دلالت ائله‌مه‌سی نقل اولوب.
هابئله اوندان باشقاسیندان‌دا ایجماع نقل اولوب. علامه‌نین المختلف كیتابیندا گیروو كنیزین تزویجی باره‌سینده بئله گلیب: پیغبردن (ع) مرسل اولاراق بئله روایت گلیب: «گیروو قویان و گیروو گؤتورن هر ایكیسی‌ده تصروفدن منع اولوبلار».
آما سؤز گیروو قویانین ساتماسیندادیر. گؤره‌سن بو بئیع كؤكوندن باطیلدیر؟ یوخسا ایجازه‌دن آسیلیدیر؟ و یا گیروو گؤتورنین حاقّینی ساقیط ائتمكدن آسیلیدیر؟ و یا بورجونو وئریب گیرووو آزادلاماقدان آسیلیدیر؟ قدیم عالیملرین بیر عیدّه‌سی و باشقالاری‌نین سؤزونون ظاهیری بیرینجیسیدیر. (باطیل اولماقدیر.) آما شئیخ طوسی «النهایه» كیتابیندا و ابن حمزه «الوسیله» كیتابیندا، و موتأخیرلرین آزیندان باشقا هامیسی آسیلی اولماسینی تصریح ائدیبلر. یاخشیسی‌دا بودور. صحیحلیگه دلالت ائدن و تخصیص ائتمه‌ین بیر سئری عموماتا اساساً. چونكی تصرّوفدن منع ائدن ایجماع و خبرلرین مونعقید اولان مقامی، تصرّوفده موستقیللیگین اولماماسیدیر. نئجه كی پیغمبرین سؤزونده «گیروو گؤتورن»ین «گیروو قویانا» عطف اولماسی اونا شاهیدلیك ائدیر. (گیروو گؤتورن رهینه‌نی ساتیرسا اونو باطیل بیلمیرسیز بلكه ایجازه‌دن آسیلی بیلیرسیز. گیروو قویانی عطف ائتمك بو مقامدا دا باطیل اولماماسینا دلالت ائدیر.) اوندان علاوه، یئرینده ثبوت ائدیله‌جك كی گیروو گؤتورنین تصرّوفو باطیل دئییل بلكه آسیلیدیر.
حتّا اگر فرض ائتسك كی خبرلرین و ایجماعین مونعقید اولان مقامی بیرباشا تصرّوف ائتمگی باطیل بیلمكده ظاهیر اولور، بو ظهور، موتأخیرلرین او طرفه گئتمه‌سی تأثیرینده تؤره‌نن موهوندور. (خبرلردن و ایجماعدان باطیللیگین بیلینمه‌سینی‌ده قبول ائتسك بو موتأخیرلرین بو ایشتیباها طرف گئتمه‌لریندن نتیجه‌لنیب.)
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
ثمّ انّه قد اورد علی القاضی (قدس‌السره) حیث جوّز للموقوف‌علیه بیع الوقف المنقطع
+0 به یه ن
سونرا قاضی‌نین سؤزونه ایشكال وارید اولوب. او مونقطیع وقفین واقیفین مولكیّتینده قالماسینا اینانماسینا رغماً موقوفه‌نین موقوف‌علئیهم طرفیندن ساتیلماسینی جاییز بیلیب. اونون اوچونجو صورته قاییل اولماسینی فرض ائتمكله ایله بو مونافتلی‌لیغی دفع ائتمك مومكوندور. او موقوف‌علئیهمین مولكودور، سونرا واقیفین مولكونه قاییدیر. آما مسأله بوردادیر كی بیز تصوور اولونا بیلن دؤرد قیسمی سایدیق، ایندی گؤره‌سن مونقطیع وقفده موقوفه‌نین مالیكیّتینده ایختیلافلاری اولانلاردان بو قیسمه قاییل اولان وار یا یوخ. بو مسأله وقف كیتابینا موراجیعه‌ده آیدینلاشار.
و دؤردونجویه اساساً (موقوف‌علئیهمین نسلی كسیلندن سونرا آللاه یولوندا خرجلنسین) ظاهیر اونون حؤكمو ابدی وقفین حؤكمو كیمی اولماسیدیر. محقق‌ثانی‌دن نقل اولونان سؤزده بو مطلبه تصریح اولدوغونا گؤره. (او دئمیشدی: آللاه یولوندا خرجلنمك قئید اولونسا ابدی اولار.) چونكی بو دوغرودان ابدی وقفدیر. [بوردا بو سؤزه صراحتاً ایشاره ائتمه‌سه‌ده] خاص موقوف‌علئیهمین نسلی كسیلندن سونرا اونا صراحتاً ایشاره ائله‌دیگی كیمیدیر.
سونرا، ایندی‌یه قدر مونقطیع وقفده دئدیگیمیز سؤزلر، اوندان سونرا بطن اولمایان، آخیر بطنه گؤره ایدی. بو بطندن سونرا موقوفه، واقیفین مولكیّتینه قاییداجاق ایدی.
آما سونرالاری اولان بطنلرین ساتماسی‌نین حؤكمو: اونلارین مونقطیع وقفه مالیك اولمادیغینیا قاییل اولورساق، دئدیگیمیز كیمی ساتا بیلمزلر. آما اونلارین مالیك اولا بیلمه‌سی تقدیرده، آخیر بطندن باشقالاری‌نین حؤكمو، ابدی وقفده‌كی بعضی بطنلرین حؤكمو كیمیدیر. منع ائله‌دیگیمیز صورتلرده منع اولونماقدا ابدی وقفله شریك اولار و جاییز بیلدیگیمیز یئرلرده اونونلا جاییزلیكده شریك اولار. چونكی منع و جاییزلیك دلیللری موشتركدیر. هابئله ساتیلماقدان سونرا ثمنین حؤكمونده‌ده شریكدیلر.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
وممّا ذكرنا یظهر وجه التأمل فیما حكی عن التنقیح
+0 به یه ن
قئید ائتدیگیمزدن فاضل مقدادین «التنقیح»یندن نقل اولان سؤزه ایشكال ائتدیگیمین جهتی بللی اولدو. فاضل اوردا دئمیشدی: «مونقطع وقفده، واقیفله موقوف‌علئیهم بیرلیكده ساتماقدا توافوق ائله‌سه‌لر ساتماق جاییزدیر».
ایندی فرق ائله‌مز واقیف موقوف‌علئیهمین ایجازه‌سی ایله ساتا و یا موقوف‌علئیهم واقیفین ایجازه‌سی ایله ساتالار. هر ایكیسی‌نین ایشكالی وار.
اوتورماق مسأله‌سینده اوندان نقل اولان سؤزون جاییزلیگه دلالت ائله‌مه‌سی كیمی. اوردا عئینین صاحیبینه، منفعتین و یا فایدالانماق صاحیبی‌نین راضیلیغی اولمادان، ساتماقدا موستقیللیك وئریب. بلی ! بیر عیدّه‌نین دئدیگینه اساساً اوتورماقدا اولدوغو كیمی اگر موقوف‌علئیهم یالنیز فایدالانماق حاقّی اولا آما منفعته مالیك اولمایا، فاضل مقدادین دئدیگی صحیح اولار. چونكی مالین عكسینه حاقّی ساقیط ائتمك اولار. (منعفته مالیك اولسالار ساقیط ائدنمزلر آما یالنیز فایدالانماق حاقلاری اولورسا اونو ساقیط ائده بیلرلر.) دوشون.
بو بحثلرین بوتونلوگو ان‌شاءالله اوتورماق و حبس بابلاریندا اولاجاق.
ایكینجی‌یه اساساً (مونقطیع وقف اونلارین موستقیل املاكینا چئوریله) واقیف مالیك اولمادیغینا گؤره ساتا بیلمز. موقوف‌علئیهم‌ده ساتا بیلمز چونكی واقیف اونلارین نسلی كسیلینجه‌یه قدر اللرینده قالماغینی اعتیبار ائدیب.
اوچونجویه اساساً (بونلارین مولكودو آما نسللری كسیلنده واقیفین مولكونه قاییدار) واقیف ایجازه وئرسه‌ده موقوف‌علئیهم ساتا بیلمز چونكی ساتماق واقیفین وقفده، عئینین قالماسینی اعتیبار ائتدیگی ایله مونافاتی وار. هابئله موقوف‌علئیهم ایجازه وئرسه‌ده، فعلاً مالیك اولمایان واقیف، اونو ساتا بیلمز. یوخسا ایندی ایجازه‌نی مؤعتبر سایماییب اؤزگه‌نین مولكونو ساتماغی جاییز بیلك بونا اساساً كی ایندی مالیك اولان موقوف‌علئیهم اونون اینتیقالینا موسلّط اولمادیغینا گؤره، ایجازه وئرمك حاقّی یوخدور. موقوف‌علئیهمین نسلی كسیلیب واقیف اونا مالیك اولاندان سونرا بئیع لازیم اولسون. (ایندی اؤزگه‌نین مولكو ساتیلسین آما هله لازیملیك ایمكانی اولمادیغینا گؤره اوجور قالسی و موقوف‌علئیهم مونقریض اولاندان سونرا او بئیع لازیم اولسون.)
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
ولو باعه من الموقوف‌علیه المختص بمنفعة الوقف فالظاهر جوازه
+0 به یه ن
آما اگر واقیف اونو، منفعتی اونلارا مخصوص اولموش موقوف‌علئیهمه ساتارسا، ظاهیر اونون جاییزلیگیدیر. چونكی غرر حاصیل اولمور. احتیمالی‌دا وار جاییز اولماسین چونكی «موشتری‌نین حاقّی» و «ساتانین مولكیّتیندن» بیرلیكده اله گلن معریفت (تانیماق) مبیعین بوتونلوگونو تانیماغا ایمكان وئرمیر. (بیلمیریك موقوف‌علئیهمه عایید اولان منفعت نئچه ایللیكدیر.) هابئله موقوفه‌نی موقوف‌علئیهمدن ایجاره ائدن شخصه اینتیقال وئریلیرسه‌ده احتیمالی وار جاییز اولماسین. بلی! اگر منفعت واقیفین اؤزونه قاییدا (مثلاً واقیف اورانی موقوف‌علئیهمدن ایجاره ائده.) و سونرا ساتا حتماً جاییز اولار.
موقوف‌علئیهمین صیرف راضیلیغی اؤزگه‌یه ساتماغی جاییز ائله‌مز. چونكی منفعت اونلارین مالیدیر و عَوَضسیز اولاراق موشتری‌یه اینتیقال تاپا بیلمز. یوخسا مولكیتی ساقیط ائله‌مك طرزی ایله اولسون. هله اونو اونلار اوچون صحیح بیلسك. (مولكیتی ساقیط ائتمك اولماز. یالنیز ما فی‌الذمه‌نی بویوندان آتماق اولار، مولكیّتی یوخ.)
و یا موعامیله ایكی بؤلومدن عیبارت اولسون:
1. عئین واقیف طرفیندن اینتیقال تاپسین.
2. منفعت موقوف‌علئیهم طرفیندن اینتیقال تاپسین.
بو دورومدا ثمن ایكیسی‌نین آراسیندا بؤلونر. (بیر بؤلومو واقیفه عئینین قارشیلیغیندا و بیر بؤلومو موقوف‌علئیهمه منفعتین قارشیلیغیندا وئریلر.) بو دا صولح بابیندان اولمالیدیر. چونكی صولحدن باشقاسیندا اؤزللیكله منفعتین بللی اولماماسی ایله عئین و منفعت بیرلیكده اینتیقال تاپا بیلمز. (مثلاً ایجاره‌ده یالنیز منفعت مونتقیل اولور، ساتماقدا یالنیز عئین مونتقیل اولور و منفعت اونون تابعلیگینده مونتقیل اولور.)
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
وأمّا الوقف المنقطع، وهو ما إذا وقف علی من ینقرض بناء علی صحته، كما هو المعروف
+0 به یه ن
آما مونقطع (غیری ابدی) وقف. مشهور اولان كیمی صحیحلیگینی قبول ائدرسك نسلی كسیلن طایفایا وقف اولماغا دئیَرلر. ایندی بو موقوفه‌نی وضعیتی آشاغیداكیلارین بیری اولار:
1. موقوفه واقیفین مولكیّتینده قالار.
2. موقوفه موقوف‌علئیهمه اینتیقال تاپار.
ایكینجی وضعیتده:
1. یا اونلارین موستقیل املاكینا چئوریلر و نسللری كسیلندن سونرا واریثلرینه چاتار. 2. و یا نسللری كسیلندن سونرا واقیفین املاكینا قاییدار. 3. و یا اونلارین نسلی كسیلندن سونرا آللاه یولوندا خرجلنر.
بیرینجی‌یه (واقیفین املاكیندا قالاماغا) اساساً: اونلارین املاكی اولمادیغینا گؤره موقوف‌علئیهم اونو ساتا بیلمزلر.
موقوف‌علئیهمین ایستحقاق مودّتی بللی اولمایاندا (بیلمیریك هاچان نسللری كسیله‌جك)، واقیفین موقوفه‌نی ساتماسیندا ایشكال وار. چونكی اونلارین فایدالانماسی اوچون تماماً تسلیم اولما مودّتی بللی اولماماسینا گؤره، «غرر»[1] حاصیل اولار. بونا گؤره اصحاب (شیعه عالیملری) اونو منع ائدیبلر. فخرالدین‌دن نقل اولانا اساساً او، الایضاح كیتابیندا عیدّه‌سی «اقراء»[2] ایله (اوچ حئیض و یا آی باشی گؤرمكله) باشا چاتان بوشانمیش آروادین ائوینی ساتماقدان، «عیدّه« مودّتی‌نین مجهوللوغونا گؤره، منع ائدیبلر. فرقین چوخ اولماماسینا رغماً. (بو ائوی ساتانمازسان چونكی عیدّه‌نین باشا چاتان گونون هاچان اولدوغوندان خبرسیزسن.)
بلی ! محقق، شهیدین‌دن و المسالك، الدروس و باشقا كیتابلاردان نقل اولان كیمی اونلار واقیف و یا موقوف‌علئیهمین عؤمرلری ایله مووقّتلنمیش ساكین اولماغین ساتماسینی جاییز بیلیبلر. (واقیف بئله شرط ائلیه كی من و یا سن اؤلنه‌دك بو ائوده ساكین اول.) بلكه «التنقیح» كیتابیندان نقل اولاندان ظاهیر اولدوغونا گؤره: بئله ائوین ساتماسی‌نین جاییزلیگینه ایجماع وار. بو جاییز بیلمك یا غرری منع ائتمگه گؤره‌دیر و یا خصوصی بیر نصین اولماسینا گؤره‌دیر.
او نصّ بئله‌دیر: اوچلو شئیخلر صحیح و یا حسن روایتده حسین بن نعیمدن نقل ائدیبلر: دئییر اباالحسن ایمام كاظمدن (ع) ائوینی بیر كیشی‌یه دیریلیگی مودّتده و اوندان سونراكی نسله اوتورماق اوچون وئرمه‌سیندن سوروشدوم. ایمام بویوردو: «شرط اولان كیمی بو ائو اونون و اوندان سونرانینكی (اؤولادی‌نین) دیر». دئدیم: «[ائو صاحیبی] اونون ساتماسینا احتیاجی اولورسا ساتا بیلر؟» بویوردو: «بلی». دئدیم: «[ساتیلاندا] اوتورماق نقض و باطیل اولار؟» حضرت بویوردو: «یوخ ! ساتماق اوتورماغی نقض ائله‌مز. [اونلار دیری ایكن اوردا یاشامالیدیلار.] آتام ایمام صادق‌دن (ع) ائشیتدیم بویوروردو ابو جعفر ایمام باقر (ع) بویوروب: ساتماق ایجاره‌نی‌ده باطیل ائله‌مز، اوتورماغی‌دا باطیل ائله‌مز. آما اوتورماق شرط اولدوغو كیمی باشا چاتمایانا قدر، موشتری‌یه آلدیغی ائوه صاحیب اولمایاجاغینی دئسینلر». خبرین آردی.
بو خبرین و نصین اولماسینا رغماً علامه، اوغلو فخرالدین و محقق ثانی بو مسأله‌نین حؤكمونده دایانیبلار.
[1] . غَرَر: عقدده قارشی طرفی توولاماغا شرعاً غرر دئیَرلر.
[2] . عیدّه ایكی جوره باشا چاتار: حئیض گؤرمه‌ین یاشدا اولورسا 3 آیدیر. آما حئیض گؤرن یاشدا اولورسا 3 حئیض گؤره‌نه قدر گؤزله‌مه‌لیدیر.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي