ثُم انّ أكثر من تعّرض لهذا الشرط لم یذكر من الحقوق الا الثلاثة المذكورة
+0 به یه ن
بو شرطه اعتیراض ائدن عالیملرین چوخو بو اوچ دانادان باشقا (وقف، رهن، ام ولد) آیری حاقّی ذیكر ائتمه‌ییبلر. سونرا جینایتكارین (جینایته مورتكیب اولان قول) حاقّینی ذیكر ائدیبلر. (اینسان جینایت ائدن قولونو ساتا بیلر یا یوخ؟) عالیملر اونون حؤكمونده ایختیلافلی اولوبلار. ظاهیر بودور كی مانع اولان حاقلار بو اوچ دانادان و یا دؤرد دانادان آرتیقدیلار. بیزیمله موعاصیر اولان عالیملردن سونراكیلارین بعضیسی بو حاقلاری ایگیرمیدن آرتیغا چاتدیریبلار. دئییلن دؤرد دانادان سونرا بونلاری ذیكر ائدیبلر:
1. بیعدن اوّل عینه تعلّوق تاپان نذر
2. مبیعه تعلّوقو اولان خیار
3. مملوكون مورتد اولماسی
4. ساتماماسینا آند ایچمك
5. مكه‌ده حجّده قوربانلیغا موعیّنلشن حئیوان
6. لازیم (قطعی) عقدده قولون آزادلاماسی شرطی (قولو ساتیر و شرط ائدیر كی آلیب آزاد ائده‌جكسن)
7. مشروط كیتابت (آغا قول ایله شرط ائدیر كی اؤزو اؤز پولونو تماماً اؤده‌سه آزاد اولاجاق) و یا موطلق كیتابت (آغا قولا دئییر كی پول وئردیكجن بللی فاییزین آزاد اولور.) هله آزاد اولمایان حیصّه‌سینه نیسبت. چونكی كیتابت پولو اؤدنمه‌میشدن آغا اونو اؤز مولكوندن خاریج ائتمگه ایجازه‌سی یوخدور.
8. آغادان غیری‌نین اؤلمه‌سینه تدبیر اولماق (آغا دئییر كی فیلان كس اؤلورسه سن آزادسان و ایندی آغا اؤلور آما فیلان كس هله دیریدیر.) بو تدبیرین دوز و صحیح اولماسینا اساسلاناراق، آغانین اؤلدوگو زمان و آزادلیغین اونا باغلی اولان آدامین اؤلمه‌دیگی دورومدا، واریثلر بو قولون صاحیبی ساییلیرلار آما اوندا تصروف ائده‌مزلر.
9. وصیّت ائدن(موصی) اؤلوب، اونون نفعینه وصیت اولانین(موصی له) بو وصیتی قبول ائله‌مه‌سیندن اوّل، وصیت اولان شخصین (موصی له) حاقّی‌نین وصیت اولان مالا (موصی به) تعلوق تاپماسی. بو اساسدا كی واریث قبولدان اوّل ایرثده تصروف ائتمه‌سی منع اولا.
10. شوفعه حاقّی‌نین مالا تعلوق تاپماسی. شوفعه حاقّی مالیكین ائله‌دیگی تصروفلرین لازیم (قطعی) اولماسینا مانع اولار. شفیع (شوفعه حاقّینا مالیك اولان شخص) ائلیه بیلر حیاتا كئچیریلن موعامیله‌لری باطیل ائده. (شوفعه حاقّی شریكلی مالدا شریكه تعلوق تاپان حاقّدیر)
11. آغا حامیله كؤله آلان زمان، كؤله‌نین قارنینداكی ولدین آغانین نوطفه‌سیندن قیدالانماسی نتیجه‌سینده اوّلكی كؤله صاحیبی كی اوشاق اوندان عمله گلیب، اوشاغی ساتا بیلمز چونكی كؤله قارنینداكی اوشاق ایكینجی آغانین نوطفه‌سیندن قیدالانیب. بو اساسدا كی او اوشاغی ساتماق جاییز دئییل. (عربده بئله اینانج وار: آنانین بطنینده‌كی اوشاق دؤرد آی اون گونه‌قدر آتانین نوطفه‌سیندن قیدالانار)
12. اوشاق مملوك (قول) اولا و ننه‌سی ایكی شریك آغانین اورتاق كؤله‌سی اولا. آغالارین بیری كؤله ایله یاخینلیق ائده و بو اوشاق فقط اوندان اولا. دوغولان اوشاق یاخینلیق ائتمه‌ین مالیكین مملوكو ساییلسادا اوندا باشقا تصرّوف ائده بیلمز. مگر بو كی اونا قیمت قویولا و او اؤز پایینا دوشن قیمتی آلا.
13. مولكیّت سببی و مولكیّتی زاییل ائدن سببلرین تعاروضو. نئجه‌كی بیر موسلمان عسكر آتاسینی اسیر توتسا اونو اؤزونه قول ائده بیلمز چونكی آتاسیدیر. (بیرینجی سبب:موسلمانلار دوشمنی اسیر توتان زمان اونو اؤزلرینه قول ائدرلر. ایكینجی سبب: اینسان آتاسینا مالیك اولا بیلمز.)
14. بؤلمكدن اوّل غنیمتلرده مولكیّت. بونا اساساً كی ایستیلا (موسلّط اولماق) زمانی مولكیّت حاصیل اولار نه اینكی بؤلمكدن سونرا. چونكی مولكون مالیكسیز قالماسی محالدیر.
و بونلارا تای كی ساییبلار.
آما بیز اصحاب ذیكر ائدنلره كیفایتلنیریك:
1. وقف
2. ام ولد (آغادان دوغان كؤله)
3. رهن
4. جینایت (جینایتكار قول)
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
لكن هذا المعنی فی الحقیقة راجع الی كون الملك مما یستقل المالك بنقله
+0 به یه ن
لاكین حقیقتده بو معنا مالیكین، مولكون نقلینده موستقیل اولماسینا و بو نقلین كئچمیشده اولماسینا قاییدیر. نقل حقّی اونا تعلّوق تاپمازسا، اوّلكی ذیحقّین ایذنی اولمادان، بونو نقل ائده بیلمز. بونون‌دا قاییدیشی بیعین بو شرطینه‌دیر كی بیعین موتعلّقی، مالیك طرفیندن موستقیل ساتیلا بیلن شئی اولمالیدیر. بئله اولورسا حاصیلی یوخدور (یعنی بو شرط لازیم دئییلدیر چونكی بیعین ایچینده بو مسأله وار)
ظاهیر بودور كی بو عنوان (طیلق اولماق)، وقف، رهن و امّ ولدین بیعلری‌نین جاییز اولماماسی‌نین، اونا فرع اولماسی اوچون، اؤز-اؤزلوگونده شرط دئییل. بلكه شرط، او مخصوص حقلر و آیری حقلرین اولماماسیدیر. ائله حقلر كی مالیكین تصرّوفونه مانع اولورلار مثلاً نذر، خیار و باشقالاری.
و بو عنوان (طیلق اولماق) او حقلرین قالدیریلماسیندان اله گلیب. طیلق، مالیكین اونون نقلینده اَلی تماماً آچیق اولماق و اؤز مولكونده تصرّوف ائتمگه مانع اولان حقلرین هئچ بیرینه محبوس اولماماق معناسیندادیر. قالدیریجی مفهومو (طیلق اولماق) ذیكر ائله‌مكدن مقصد، تصرّوفدن مانع اولان حقلری ذیكر ائتمگه موقدّیمه اولماق اوچوندور نه اینكی سونراكیلار اونا فرع اولان بیر شرط قویولسون. بلكه اصلی و فرعی اولماقدا ایش عكسدیر.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
نعم ربما یظهر من عبارة الشیخ فی‌التذهیب جواز البیع و الشراء فی نفس الرقبة
+0 به یه ن
بلی شئیخین تهذیبده‌كی عیبارتیندن ظاهیر اولور كی رقبه‌نین اؤزونده بیع و شراء جاییزدیر. اوردا دئییر: «بیر نفر بیزه (شئیخ طوسی‌یه) ایشكال چیخاردیرسا كی سیز ذیكر ائدن زاد بو ایكی یئرده فقط تصرّوف ائتمگی موباح ائدیر و بونا دلالت ائله‌ییر كی شراء و بیع بو یئرلر باره‌سینده دوز اولسون. پس اونون تصرّوفو بیع و شراء ایله دوز اولماسا، شراء و بیعه موتفریع اولانلار دا بوردا موتفریع اولمازلار. اوندا بیز (شئیخ طوسی) بئله دئیَریك: بیز یئری اوچ یئره بؤلدوك:
1- او یئر كی اونون جماعتی موسلمانلیغی قبول ائده، پس او یئر اونلاریندیر و اوندا تصرّوف ائدیرلر.
2- او یئر كی عنوه و غلبه ایله آلینیب.
3- او یئر كی اونون جماعتی او یئرله موصالیحه ائدیبلر (مثلاً دئییبلر كی یئر سیزین اولسون و بیزی آزاد بوراخین گئدك)
بیز بو ایكینجی و اوچونجو یئرلرین شراء و بیعینی موباح بیلیریك. چونكی بیزیم‌ده بو یئرده سهمیمیز وار. چونكی بورا موسلمانلار اراضیسیدیر و بیز ده موسلمانیق. و هابئله بو قیسمده (غلبه و یا موصالیحه‌ایله آلینان یئرلرده) شراء و بیع صحیحدیر، بو باخیمدان كی غلبه و یا موصالیحه ایله آلینیب. آما انفال و اونون مجراسیندا جاری اولانلاری، شراء ایله تملّوك ائتمك اولماز و بیزه فقط اوندا تصرّوف ائتمك موباحدیر.
سونرا شئیخ طوسی خراج یئرلرینده ابی‌برده‌نین ریوایتینه ایستیدلال ائدیب [كی بیعی جاییزدیر] و قاباقلیقدا اوخودوق. او ریوایت بونا دلالت ائدیردی كی تصرّوفدن تؤره‌نن آثارین بیعی جاییزدیر آما یئرین رقبه‌سی‌نین بیعی یوخ.
و شئیخ طوسی‌نین دلیلی، اونون كلامینی تأیید ائتمگه قرینه‌دیر.
و هر كس هر نه دئییب و دئیب كی خراج یئرلرینی، اونلاردا یارانان آثارین تابعینده آیریسینا اینتیقال وئرمك اولار، بو سؤزون وجهی یوخدور. چونكی دلیللری یوخدور. منظور رقبه‌نین اینتیقالی اولورسا.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
و مما ذكرنا یعلم حال ما ینفصل من المفتوح عنوة
+0 به یه ن
و دئدیكلریمیزدن، مفتوحة عنوة‌دن آییریلا بیلن زادلارین حالی بللی اولدو. مثلاً آغاجلارین یارپاغی و میوه‌لری، بینالارین تخته‌لری، ائولره قویولموش چاتیلار و یئر اوزوندن اله گلن زیغ، گچ، داش و بونا تایلار. قایدانین ایقتیضاسی بودور كی فتحدن سونرا داشینان زادلاردان هر نه حادیث اولسا و یارانسا موسلمانلارین هامیسینینكی دیر.
بونا گؤره اونلاردان حكایت اولانلارا اساساً، علامه، شهید و ایكینجی موحقیق و آیری جماعت تصریح ائدیبلر مفتوحة عنوة یئرلرین بیناسینی، ماتریاللاری همن یئرین تورپاغیندان اولماماق شرطیله رهنه وئرمك اولار.
بلی فتح حالیندا اوندا مووجود اولانلار، داشینان مال اولدوقلاری اوچون، موقاتیللریندیر (عسكرلرین).
و بئله‌لیكله قایدا ایقتیضا ائدیر اونو ایكی واختدان باشقا، آیری نوع اخذ ائتمك اولماسین: یا جاییر سولطان باغیشلایا و یا شرع حاكیمی باغیشلایا.
بیر ایمكان‌دا وار كی دئییله: جاییر سولطانا دخلی یوخدور. چونكی جاییر سولطاندان آلماغینا ایجازه وئریلن میقدار، یئرین منفعتیدیر، اجزاسی یوخ. آما بو اجزاء سولطاندان یالنیز ایستیفاده اوچون آلینسا و اؤزونه مولك ائتمك اوچون یوخ، آلماسی جاییز اولار.
احتیمالی وار بو اجزا آشاغیداكی ریوایتین عمومونا اساساً موباحلار حؤكمونده اولا:
هر كیم بیر موسلمانین سیبقت ائله‌مه‌دیگی بیر شئیده سیبقت ائده، او اونا داها حاقلیدیر.
و سلفدن خلفه ایستیمرار تاپان كرپیج، كوزه و قاب كیمی عراق تورپاغیندان و ایمام حسینین(ع) توربتیندن قاییریلان زادلارین موعامیله سیره‌سی، بو مطلبی تأیید ائدیر بلكه اونا دلالت ائدیر. بو احتیمال، بو اجزانین یئردن آیریلمالاری ایله گوجلنیر.
یئرین نوعلری قورتولدو.
بیل گینن ایكی عَوَضین شرطلریندن، ایكی فاضیل (علامه حلی و صاحیب شرایع، محقق) و اونلاردان سونراكی بیر جمع، مولكیّتندن سونرا «طیلق اولماق» (بوش و آزاد اولماق) شرطینی ذیكر ائدیبلر.
سونرا بو طیلق اولماغا فرع ائدیبلر:
- ایستیثنا شراییطدن باشقا، وقفین ساتیلماسی‌نین جاییز اولماماسی.
- رهن وئرن اوّلدن ایذن وئرمه‌سه و یا ساتیلاندان سونرا اعتیراض ائدرسه و ایجازه وئرمزسه، رهنین ساتیلماسی‌نین جاییز اولماماسی.
- ایستیثنا اولان یئرلردن باشقا، ام ولدین (آغاسیندان اوشاق دوغان كنیز) ساتیلماسی‌نین جاییز اولماماسی.
و طیلقدن منظور مالیكین مولكه، تماماً و مانعسیز موسلّط اولماسیدیر. یعنی مالیك، مولكو ایله ایسته‌دیگینی ائده و الی اوندا آچیق اولا.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
نعم المتیّقن هو ثبوت حق الاحتصاص للمتصرف مادام شیء من الآثار موجوداً
+0 به یه ن
بلی یقینلی زاد، قورولان آثارین وارلیغی گونه قدر، ایختیصاص حقّی‌نین ثابیت اولماسیدیر.
ایختیصاص حقّین ثابیت اولماسی اوچون، یاراشار كی صؤحبت، اونونلا تصروف جاییز اولان وجهده، صرف اولسون.
پس بیز دئییریك؛ حضور زمانی و ایجازه‌نین ایمكانلی زمانی، بیری‌نین، تصرّوف ائتمگی ایمامین ایجازه‌سینه موقوف اولماسینا، ایشكال ائله‌مه‌سی گؤزل اولماز. چونكی او موسلمانلارین ولیسیدیر و خراج یئری‌نین عئینی و منفعتی‌نین اینتیقالی اونون عؤهده‌سینه‌دیر. آما ظاهیر بودور كی شئیخین تصرّوفدن منع ائدن بو موطلق كلامی، حضور زمانی ایمامین ایجازه وئرمه‌مه‌سینه حمل اولار. آما غیبت زمانی بئش احتیمال وار:
- جاییر سولطان باغیشلایان یئردن سووایلاری جاییز اولماسین.
- موطلق اولاراق جاییز اولسون.
- شرع حاكیمی وئره (باغیشلایا).
- خراجا موستحق اولانا جاییز اولسون آما باشقالارینا یوخ (خراجا موستحق اولانلار بیت المالدان پایلاری اولانلاردیلار.)
- دؤنوب اؤلو یئر اولورسا جاییز اولار آما آباد قالیرسا یوخ.
آما غیبت زمانی:
1. تصرّوف جاییز دئییل. مگر جاییر سولطان او یئری باغیشلایا. او دا، خراج و موقاسیمه‌سی حلال اولان سولطاندان.
2. تصرّوف موطلق اولاراق جاییز اولسون، موطلق یئرلری شیعه‌لره حلال ائدن ریوایتلرین عمومینا اساساً. نه فقط ایمامین مالی اولان اؤلو یئرلر. و چه بسا بو مطلبی تأیید ائده خراجین قبول اولماسی‌نین جاییزلیغی، او خراج كی یئر ایجاره‌سی كیمیدیر. پس نئجه كی خراجدا تصرّوف جاییزدیر عینده‌ده تصرّوف جاییزدیر و هئچ كسین ایجازه‌سی لازیم دئییل.
3. یا دا ایمامین ناییبی اولان، شرع حاكیمی، ایجازه وئرمه‌دن تصروف جاییز اولمایا.
4. یئرین خراجینا موستحق اولانلار و اولمایانلار آراسیندا تفصیل اولا. یئرین اوجرتینه موستحق اولانا تصرّوف جاییزدیر و باشقاسینا یوخ. اوجرته موستحق اولماق، خراجین حلاللیغینا دلالت ائدن بعضی خبرلرده، ایمامین موخاطب آلدیغی شخصلره بویوردوغوندان ظاهیر اولور. ایمام اوردا بویوروب: سنین بیت‌المالدا نصیبین و سهمین وار.
خراجا موستحق اولمایان شخصلر اونلاردیلار كی یئری تصرّوف ائله‌سه‌لر یئرین حقّی اونلارا واجیبدیر.
ائله بو حكایت اولونانا اساساً، بیردن چوخ عالیملر جاییر سولطاندان خراجی ایمتیناع ائتمگی و اوغرولاماغی جاییز بیلمیرلر و اونا فتوا وئریبلر. بعضیلری خراجی ایمامین ناییبینه وئریلمه شرطیله بو عملی (خراجی سولطانا وئرمكدن ایمتیناع ائتمگی) ایستیثنا ائدیبلر.
5. و یا فتح زمانی آباد و سونرا اؤلو اولان یئرله، فتح زمانی آباد و ایندی یئنه همن آبادلیقدا قالان یئر آراسیندا تفصیله قاییل اولاق.
احیاء دلیللرین عمومینا و سلیمان ابن خالد و اونا تای ریوایتلرین خصوصونا اساساً بیرینجی‌نین (آباد ایمیش سونرادان خراب اولوب) احیاء ائتمه‌سی جاییزدیر.
بو بئش وجهین اوچونجوسو قایدالارلا داها اویغوندور. سونرا دؤردونجوسو و سونرا بئشینجیسی.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
نعم ربما یظهر من عبارة الشیخ فی‌التذهیب جواز البیع و الشراء فی نفس الرقبة
+0 به یه ن
بلی شئیخین تهذیبده‌كی عیبارتیندن ظاهیر اولور كی رقبه‌نین اؤزونده بیع و شراء جاییزدیر. اوردا دئییر: «بیر نفر بیزه (شئیخ طوسی‌یه) ایشكال چیخاردیرسا كی سیز ذیكر ائدن زاد بو ایكی یئرده فقط تصرّوف ائتمگی موباح ائدیر و بونا دلالت ائله‌ییر كی شراء و بیع بو یئرلر باره‌سینده دوز اولسون. پس اونون تصرّوفو بیع و شراء ایله دوز اولماسا، شراء و بیعه موتفریع اولانلار دا بوردا موتفریع اولمازلار. اوندا بیز (شئیخ طوسی) بئله دئیَریك: بیز یئری اوچ یئره بؤلدوك:
1- او یئر كی اونون جماعتی موسلمانلیغی قبول ائده، پس او یئر اونلاریندیر و اوندا تصرّوف ائدیرلر.
2- او یئر كی عنوه و غلبه ایله آلینیب.
3- او یئر كی اونون جماعتی او یئرله موصالیحه ائدیبلر (مثلاً دئییبلر كی یئر سیزین اولسون و بیزی آزاد بوراخین گئدك)
بیز بو ایكینجی و اوچونجو یئرلرین شراء و بیعینی موباح بیلیریك. چونكی بیزیم‌ده بو یئرده سهمیمیز وار. چونكی بورا موسلمانلار اراضیسیدیر و بیز ده موسلمانیق. و هابئله بو قیسمده (غلبه و یا موصالیحه‌ایله آلینان یئرلرده) شراء و بیع صحیحدیر، بو باخیمدان كی غلبه و یا موصالیحه ایله آلینیب. آما انفال و اونون مجراسیندا جاری اولانلاری، شراء ایله تملّوك ائتمك اولماز و بیزه فقط اوندا تصرّوف ائتمك موباحدیر.
سونرا شئیخ طوسی خراج یئرلرینده ابی‌برده‌نین ریوایتینه ایستیدلال ائدیب [كی بیعی جاییزدیر] و قاباقلیقدا اوخودوق. او ریوایت بونا دلالت ائدیردی كی تصرّوفدن تؤره‌نن آثارین بیعی جاییزدیر آما یئرین رقبه‌سی‌نین بیعی یوخ.
و شئیخ طوسی‌نین دلیلی، اونون كلامینی تأیید ائتمگه قرینه‌دیر.
و هر كس هر نه دئییب و دئیب كی خراج یئرلرینی، اونلاردا یارانان آثارین تابعینده آیریسینا اینتیقال وئرمك اولار، بو سؤزون وجهی یوخدور. چونكی دلیللری یوخدور. منظور رقبه‌نین اینتیقالی اولورسا.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
و قال فی الدروس لا یجوز التصرف فی المفتوحة عنوة الا باذن الامام
+0 به یه ن
شهید اوّل دروس كیتابیندا دئییر؛ مفتوحة عنوة یئرینده تصرّوف ائتمك اولماز مگر ایمامین ایجازه‌سیله. فرق ائله‌مز بو تصروف بیع اولا و یا وقف اولا و یا بو ایكیسیندن باشقاسی اولا. بلی غیبت دؤورانیندا تصرّوف نافیذ ساییلار و شئیخ طوسی مبسوطدا موطلق دئییب كی اوندا تصرّوف نافیذ دئییل (یعنی نه حضور زمانی و نه غیبت زمانی)
ابن ادریس دئییر: «نه ایشكالی وار بیز یئرین تحجیرینی(چپرله‌مه‌سینی)، بینامیزی و تصرّوفوموزو ساتیریق و وقف ائدیریك، یئرین اؤزون‌كی یوخ ».
غیبت زمانی و حضور زمانی‌نین تفصیل ائتمه‌سی(آییرماسی) دروس كیتابینا نیسبت وئریلیب. پس غیبت زمانی تصرّوف جاییزدیر حتّا بیع و وقف اولموش اولسا دا. آما ایكینجی‌سینده (حضور زمانی) ایمامین ایجازه‌سی اولمادان اولماز.
هابلئه بو تفصیل وئرمك، موحقق ثانی‌نین جامع‌المقاصد كیتابینا نیسبت وئریلیب و بو ایكی نفره وئریلن نیسبتین ایشكالی وار. بلكه ظاهیر بودور كی بو ایكی نفر هامی‌نین فتواسی ایله مووافیقدیلر. بو مسأله‌ده كی غیبت زمانی بو یئرلرده ، تصرّوف ائتمك آثار تیكمكله اولور و یئرین نقلی اونلارین تابعیّتینده جاییز اولور. پس یئری نقل ائتمك آثارین تابعیّتینده اولور. معناسی بودور كی بو یئر، آثارین باقی اولان گونونه‌قدر موشتری‌نین مولكو ساییلیر.
شهید ثانی مسالك كیتابیندا محققین قوولونون شرحینده دئییر؛ محققین بوسؤزو كی دئییر: « مفتوحةالعنوة یئری‌نین بیعی، هیبه‌سی و وقفی جاییز دئییل»، او سؤزدن منظورو بودور كی: محقق بونو دئمك ایستیر: بو ایشلر (بیع و ..) آثاردان قطع نظر ائتسك(آثاری حسابلاماساق) یئرین رقبه‌سینده جاییز دئییل. آما بو تصرّوفلر (بیع و ...) بینا تیكمك، آغاج اكمك، اكین اكمك و اونا تای آثارین تابعیّتینده اولورسا، جاییزلیگی اقوادیر. دئییر: بایع او یئری بو آثارلا بیرلیكده ساتارسا، یئر، تابعلیك یولو ایله مبیعه داخیل اولار. هابئله‌دیر وقف و آیریلاری. و آثاردان بیر شئی قالانا قدر بو مولكیّت دوام ائدر و اوندا كی آثارین هامیسی آرادان گئتدی، موشتری و موقوف‌علیه و اونلاردان سووایین حقّی، او یئردن قیریلار.(داها او یئرده حقلری قالماز)
سؤزون اصلیسی بودور و جمع‌ده بونو دئییب و گرك اونا عمل اولا. بیتدی.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
و فی خبر أبی الربیع لا تشتر أرض السواد شیئاً إلّا من كانت له دمّة
+0 به یه ن
و ابی ربیع ریوایتینده گلیب؛ هئچ كس سواد (عراق) یئریندن آلماسین مگر او كسین كی ذیمّه‌سی اولا (جماعت ایچینده مال و پول لحاظیندان اعتیبارلی اولا) چونكی بو یئر موسلمانلار اوچون بوراخیلیب الخ.
پس بو ریوایتلر دلالت ائلیر كی خراج یئری موسلمانلارین هامیسی‌نیندیر. بو ریوایتلرین ظاهیریندن گؤروندویو كیمی اونلارین بیعی‌نین جاییز اولماماسی بللی اولدو. حتّا بو یئرلرین، یئرده‌كی اثرلره تابع كیمی‌ده بیعلری جاییز دئییل. بئله كی مبیعین بیر حیصه‌سی اولا و موشتری‌نین مولكونه داخیل اولا. بلی بو یئر ساتیجی‌یا عایید اولدوغو طرزده موشتری‌یه عایید اولار. یعنی فقط اولویّت اونون اولار و آیریسی‌نین اونا موزاحیم اولماسی جاییز اولماز. (یالنیز موزاحیمتین قارشی‌سینی آلا بیلر)
بو شراییط اوندا اولور كی یئرده تصرّوف ائتمك و او اثرلرین (آغاج، ائو و . . .) یارانماسی ایمامین ایذنی ایله اولا، حتّا اگر بو ایجازه عمومی صورتده شیعه عمومیّتی طرفیندن اولموش اولا. نئجه كی جاییر سولطان یئر وئرر و موعیّن صورتده خراج ایستر و یا شرع حاكیمی‌نین ایجازه‌سی ایله تصرّوف ائده، بو اساسدا كی موسلمانلارین ایشلرینده شرع حاكیمی‌نین ویلایتی اولا و ایمامدان ناییبلیغی اولا.
لاكین شئیخین مبسوطونون ظاهیری بودور كی هر نوع تصرّوف، بیع، آلیش-وئریش، هیبه و دگیشمه موطلق صورتده (تماماً و بوتون حاللاردا) منع اولوب. و اوندا ائو، منزیل، مسجید، سقّاخانا و مولكه تابع اولان بونلاردان باشقا زادلارین دوزلتمه‌سی دوز دئییل. بو ایشلرین بیری‌نین گؤرولدویو زمان تصرّوف باطیل اولار و اوّل هر نئجه‌ایدی ایندی‌ده ائله اولار.
و شئیخ طوسی‌نین كلامینی بونا حمل ائده بیلریك كی ایمام حاضیر ایكن (ایمامین حضور زمانی) ایذن آلماق ایمكانی یوخیدی. و احتیمالی وار بینانی حیازت و تملّوك یؤنتمی و وجهی ایله تصرّوف ائده.
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
و فی صحیحة الحلبی قال سئل ابو عبدالله عن السوّاد
+0 به یه ن
حلبی‌نین صحیحه ریوایتینده دئییر كی ایمام جعفر صادقدن (ع) «سواد اعظم» یئرلری باره‌سینده سوروشولدو كی اونون منزیلتی نه‌دیر؟ (سواد اعظم عراق تورپاقلاریدیر) بویوردو: «اورا موسلمانلارین هامیسی‌نیندیر. هم ایندیكی موسلمانلارین و هم اونلار كی سونرا موسلمان اولاجاقلار و هم اونلار كی هله یارانماییبلار و سونرالار یاراناجاقلار». من سوروشدوم اورانی اكینچیلردن و كندلیلردن آلا بیلرم‌می؟ بویوردو: «یوخ صلاح دئییل، مگر بو كی یئری اونلاردان آلاسان و موسلمانلارین مولكو ائده‌سن. و والی اوندان آلماق ایسته‌سه، آلا بیلر». دئدیم: «والی اوندان آلیرسا؟» بویوردو: «اونا رأس‌المال وئریلر و ایندیه‌دك اوردان آپاردیغی تاخیل، ایشله‌دیگی‌نین قارشیلیغیندا اونون اولار».
هابئله ابن شُریحین ریوایتینده وار ؛ خراج یئری‌نین آلیم-ساتیمینی ایمام جعفر صادقدن (ع) سوروشدوم كی حضرت اونو كراهتلی ساییب دوز بیلمه‌دی. ایمام بویوردو: «خراج یئری موسلمانلاریندیر». حضرته دئدیلر: «بیر كیشی یئری آلیر و خراجین‌دا بوینونا آلیر». حضرت بویوردو: «قورخوسو یوخدور مگر بو كی بئله بیر یئرده اولماغیندان اوتانا». (اینسان سئور یئر اؤزونون اولسون.)
اسماعیل ابن الفضل هاشمی‌نین ریوایتی كی دئییر حضرتدن سوروشدوم: «بیر كیشی خراج یئرلریندن آلیب. ایندی اوردا بینا تیكیب یا تیكمه‌ییب، بیر عیدّه ذیمّه اهلیندن اوردا نازیل اولوب قالیرلار (ایجاره قالیرلار) ایندی بو كیشی اونلاردان ائو و منزیل كیرایه‌سی آلا بیلرمی یا یوخ؟ و بو ذیمّه اهلی اونلارداندیلار كی اونلارا تعیین اولان ذیمّه‌لرینی وئریرلر». حضرت بویوردو: «اونلارلا شرط باغلایا. اوندان سونرا آلدیغی حلالدیر».
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي
ثم لما ملّكه الكافر من الارض امّا أن یسلم علیه طوعاً
+0 به یه ن
سونرا كافیر، كؤنلو ایله موسلمان اولورسا مالیك اولدوغو یئر، باشقا ماللاری كیمی مولكیّتینده قالار. آما اؤز كونلو ایله موسلمان اولمازسا:
1. یئر، كافیر اولا-اولا اونون الینده قالیرسا بو یئر ده الینده قالان ساییر ماللاری كیمی مولكیتینده قالار.
2. آما الی بو یئردن اوزولسه یئنه ایكی نوع اولار:
2-1 . مالیك یئری بوشالدیب موسلمانلارا بوراخا و یا یئرین اهلی اؤله و واریثی اولمایا
بئله اولورسا (بوراخا و یا اؤله) بو یئر ایمامین مالی اولار و انفالدان ساییلار كی اونو اله گتیرمگه، اونا غلبه اولونماییب و قوشون چكیلمه‌ییب.
2-2. آما اگر یئر مالیكین الیندن قهراً و زورلا آلینسا، آیری داشینماز ماللار كیمیدیر (خورما آغاجی، آغاجلار و بینالار) یعنی موسلمانلارین هامیسینینكی اولار. نئجه كی عالیملرین بیردن آرتیغی بو مسأله‌نی ایجماعلی بیلیبلر. شئیخ طوسی «خیلاف»دا و علامه «تذكره»ده. و بونا دلالت ائدن ریوایتلر كی بو یئرلری موسلمانلارین هامسی‌نین‌كی بیلیر، واحید خبرلردیلر كی موستفیضه حدّینه چاتیبلار.
و ابی برده ریوایتینده كی بو ریوایتده خراج یئری موریدینده سوآل اولونوب. ایمام بویورور: «كیمین حقی وار خراج یئرینی ساتسین؟ او موسلمانلارین یئریدیر.» دئدیم: «ساتان شخص او آدامدیر كی خراج یئری اونون الینده‌دیر.» بویوردو: «موسلمانلارین خراجینی نه ائدیر؟» سونرا بویوردو: «قورخو و مانعی یوخدور كی «حقّ»ینی اوندان آلا (موباییعه‌نین ایكی طرفی «عین» اولمالیدیر و بوردا تساهول ائدیب و منظورو بودور كی اونون، اوندان ال چكمه‌سینه گؤره اونا بیر شئی وئره) بو شراییطده موسلمانلارین حقّی اونون بوینونا گئدیر. و شاید بو موشتری بیرینجیدن داها گوجلو اولا و موسلمانلارین خراجینی وئرمكده داها دولو (وارلی) اولا.»
و «حمّاد»ین اوزون مورسله‌سینده (مورسله=نقل ائدنلرین بیر نئچه‌سی‌نین آدی اولمایان ریوایت) گلیب كی «عسكر طرفیندن حیازت اولونان منقول ماللاردان باشقا، یئردن و ایسلام لشكری اونا غالیب گلندن، موقاتیله (عسكره) بیر شئی یئتیشمز». و سونرا ریوایت دئییر: «خیل و ریكابلا (قوشون چكمكله) اله كئچن یئر، اونو آبادلایان و احیاء ائدنین الینده متروك و موقوفدور. و اونلارا واجیبدیر كی والی اونلارا صلاح بیلدیگی خراجی وئرسینلر: یاریسی، اوچدن بیری، و یا اوچدن ایكیسی، او میقدار كی اونا (والی) مصلحتلی اولا و اونلارا (اكنلره) ضرر دگمه‌یه».
پس یئردن چیخمالی زادلار چیخاندان سونرا (مثلاً بوغدا حاصیل اولاندان سونرا) [والی] باشلار:
سووارمالاری یاغیش و جاری سولارلا اولانلارین اوندان بیرینی آییرار.
سوورامالاری دولچا و یا «نواضح» له (قویودان سو چكمگه زنجیرلنمیش دولچالار) اولورسا اوندان بیری‌نین یاریسی یعنی ایگیرمیدن بیرینی آییرار و بقیه‌سی والی و شریكلر (یئری اكنلر) آراسیندا بؤلونر. شریكلر اونلاردیلار كی یئری اكیبلر و اوندا ایشله‌ییبلر. پس والی اونلارین سهمینی مصلحتلری قدر (دانیشدیقلاری قدر) وئرر و قالانینی گؤتورر. بونو آللاه دینی یولوندا اؤز كؤمكلرینه خرجله‌یر و ایسلامین گوجلندیرمه‌سی اوچون هر نه لازیم اولورسا و یا دینین گوجلندیرمه‌سینه جهاد وجهلرینده. و اوندان باشقا جماعتین منفعتی یولوندا خرجله‌یر، هر نه اولورسا. بوندان والی‌نین اؤزونه هئچ زاد یئتیشمز، نه آز، نه چوخ. خبرین ایدامه‌سی . .»
بؤلوم :
یازار : صمد كامران قراملكي